Jovan Sterija Popović

Biografija

Jovan Sterija Popović je bio srpski dramski pisac, pjesnik, advokat, pedagog i jedan od vodećih intelektualaca svoga vremena. Rođen je 13. januara 1806. godine u Vršcu, gdje je i umro 10. marta 1856. godine. Osnivač je srpske drame i jedan od najboljih srpskih komediografa.

Biografija

Jovan Sterija Popović je rođen u trgovačkoj porodici. Njegov otac Sterija, grčkog porijekla, bio je trgovac. Njegov djed po majci bio je poznati slikar i pjesnik Nikola Nešković, kojem je Jovan kasnije napisao biografiju.

U djetinjstvu je bio slabog zdravlja. Samo je posmatrao djecu dok su se igrala, nije smio da učestvuje u igrama. Zbog šloga u ranom djetinjstvu, lijeva ruka mu je bila paralizovana. Za majku je bio jako vezan, ali mu je ona rano umrla. O njemu se dalje brinuo otac.

Popović je pohađao osnovnu školu i gimnaziju u Vršcu, Pešti i Temišvaru. Za vrijeme osnovne škole u Pešti, Sterija je posjećivao pozorišta, gledao pozorišne klasike i najbolje glumce Mađarske.

U Pešti je bio dobar prijatelj sa Đorđem Stankovićem, koji je bio jedan od osnivača Matice srpske i sa Julijanom Vijatović-Radivojević, spisateljicom koja je kasnije školovana u Beču, a inače je bila ćerka vršačkog senatora.

Studirao je pravo u Kežmarku. Nakon završenog studija (1830. godine) radio je kao profesor, a od 1835. godine, kada je položio pravosudni ispit, vratio se u rodni grad gdje je najprije podučavao latinski jezik, a zatim otvorio privatnu praksu radeći kao advokat.

Nakon toga, odlazi u Kragujevac gdje je na Liceju radio kao profesor. Sterija je napisao i objavio preko šezdesetak stručnih radova, među kojima je i veliki broj udžbenika iz različitih naučnih oblasti.

Godine 1842. postaje načelnik Ministarstva prosvjete. Osam godina je proveo na toj funkciji, na kojoj je doprinijeo razvoju školstva. Godine 1844. donosi zakon kojim se u Srbiji uvodi gimnastika u gimnaziji, kao obavezni školski predmet.

Zaslužan je za organizovanje srpske srednjoškolske nastave i za osnivanje Učenog srpskog društva, kao i za pokretanje inicijative za osnivanje Narodne biblioteke, Akademije nauka, Narodnog muzeja i prvog beogradskog pozorišta na Đumruku.

Pozorište je otvoreno 1841. godine Sterijinom tragedijom „Smrt Stefana Dečanskog“. Takođe nosi zasluge u očuvanju kulturnog naslijeđa Srbije. Njegovom inicijativom, Srbija je usvojila prvi pravni akt o zaštiti spomenika kulture.

Njegovo slabo zdravstveno stanje primoralo ga je da se povuče iz javnog života. Početkom 1848. godine odlučio je podnijeti ostavku i vratiti se u Vršac, gdje je živio do svoje smrti 1856. godine. Pokopan je na pravoslavnom groblju u Vršcu.

Spomenik Jovana Sterije Popovića nalazi se u njegovom rodnom gradu Vršcu. Godine 1956. osnovan je festival „Sterijino pozorje“ u Novom Sadu, na kome se uručuju nagrade za najbolju predstavu, za glumačko ostvarenje, za kostim, za scensku muziku, za scenografiju, za najbolji tekst savremene drame, za režiju, najboljeg glumca i glumicu, kao i specijalna nagrada.

Od 1959. njegova djela su ekranizovana na oko dvadeset filmova, kao što su: „Laža i paralaža“, „Džandrljivi muž“, „Kir Janja“, „Rodoljupci“, „Pokondirena tikva“, „Zla žena“, „Ljubav, ženidba i udadba“ i drugi.

Književni počeci

Popović je počeo pisati još u srednjoj školi. Bio je ljubitelj grčke literature. Na srpski jezik preveo je osam grčkih patriotskih pjesama. Na njegov književni početak uticala je klasična poezija, najviše Ovidijeva i Lukijana Mušickog.

Sterija je takođe bio oduševljen Vukom Karadžićem. Toliko je bio očaran njegovim radom, da je godine 1825. napisao odu u čast Vuka Karadžića. Dosta je proučavao narodnu poeziju i po vlastitom nahođenju pisao je narodnim jezikom.

U ovom početnom periodu svoga stvaralaštva dosta je bio pod tuđim uticajima. Puno vremena je trošio na istraživanje, pa iako su mu prvi radovi bili dosta nesigurni, Jovan Sterija Popović izrašće u jednog od najvećih pisaca koga je srpska književnost imala.

Romanopisac

U svojim književnim počecima, još dok mu je uzor bio Milovan Vidaković, pisao je romane. Godine 1828. u Budimu je objavio svoj prvi roman „Boj na Kosovu“. Ovaj roman radio je po Florijanovom romanu.

Svoj drugi roman napisao je 1830. godine. Bio je to još jedan istorijski roman naslova „Dejan i Damjanka“ ili „Padenije bosanskog kraljevstva“, ali je ovaj njegov roman ostao samo u rukopisu.

Oko 1830. godine dolazi do preokreta u njegovim idejama i stvaralaštvu. Čitanjem kvalitetnih stranih pisaca, proširio je svoju književnu kulturu, prelazi sa romantike na stvaran život i racionalan realizam. Iste 1830. nastalo je djelo „Laža i paralaža“.

Uzori u pisanju romana tada mu postaju Lesaž, Stern i Viland. Godine 1838. izlazi prvi dio Sterijinog satiričnog romana „Roman bez romana“ u kome ismijeva sentimentalne i fantastične romane, stil pisanja njegovih početaka. U pisanju ovog romana dosta se ugledao na njemačkog satiričara Vilhelma Rabeneroa, ali tu dolaze do izražaja, više nego ikad, njegove tačne ideje, opšta kritičnost, duh i oštroumlje.

Pozorišni pisac

Jovan Sterija Popović bio je prvi koji je napisao pravo pozorišno djelo i tako zasnovao srpsku dramu i komediju. Njegovo shvatanje pozorišta bilo je jednako racionalističko. Pisao je sa ciljem da edukuje publiku, bilo da ih kroz istorijska djela nacionalno okrijepi ili da kroz satiričan prikaz mana njegove sadašnjosti načini ljude razumnijim i boljim.

Istorijska drama i tragedija

Sterija je na drami počeo raditi još kao đak, dvadesetih godina, gajeći interesovanja za istoriju i narodnu prošlost. Godine 1827. izašla je istorijska drama „Nevinosti“ ili „Svetislav i Mileva“, a 1828. godine „Miloš Obilić“, dok je 1830. izdao „Nahod Simeon“. Još uvijek su njegovi radovi bili lišeni životnog iskustva, koje je kasnije, kada je sazreo i sam kritikovao.

Kada se književno obrazovao, pisao je istorijske drame i tragedije sa puno više smišljenosti. Sa puno ispravki tokom pisanja, godine 1841. velikim uspjehom igrala se njegova tragedija „Smrt Stefana Dečanskog“, a štampana je tek 1849. godine.

Početkom četrdesetih godina Sterija je sa Atanasijem Nikolićem radio na stvaranju nacionalnog repertoara za srpska pozorišta, koja su se počela naglo razvijati. Iz ovog perioda nastale su njegove drame: „Ajduci“, drama izrađena po narodnoj pjesmi; „Vladislav“, iz bugarske i srpske istorije; „Lahan“, sa predmetom iz bugarske istorije.

Ostao je u zabilješci naslov jednog njegovog komada, „Terancija“, koji je izgorio u požaru u Novom Sadu, 1849. godine. Pored toga, napisao je i nekoliko patriotskih komada: „Toržestvo Srbije“, „San Kraljevića Marka“, patriotska alegorija. Ovi Sterijini radovi označavaju veliki napredak u njegovoj karijeri pisca. Imali su veliki uspjeh kod tadašnjih srpskih gledaoca, kod kojih je tada, bilo istaknuto patriotsko osjećanje.

Komedija

Nakon pokušaja na polju istorijskog romana i drame, Jovan Sterija Popović prelazi na komediju, koja je bila bliža prirodi njegova duha i talenta, polje u kome je postigao veliki uspjeh. Sterija je tako postao prvi pisac komedije u srpskoj književnosti. Tada već književnog obrazovanja kao ni jedan drugi pisac njegovog vremena, čitao je i proučavao najbolje evropske dramske pisce.

Godine 1842. preveo je na srpski jezik Molijerovu dramu „Les fourbies de Scapin“. Ostao je poznat kao romantičar u tragediji i drami, ali realist kada je u pitanju komedija. Ovim djelima je prikazivao likove koje je susretao u stvarnosti, sa težnjom da popravi sve što je označavalo zlo u narodu.

Djelom „Laža i paralaža“ satirično je prikazao lažno i tuđinsko vaspitanje i kao takva, ova komedija se može smatrati prvim realističkim djelom srpske književnosti.

Godine 1837. izašla je Sterijina nova komedija „Tvrdica“, koja je nešto kasnije ostala poznata pod imenom glavnog junaka „Kir Janja“. Ova komedija je doživjela veliki uspjeh. Još 1838. godine slijedilo je drugo izdanje i do danas se stalno igrala na repertoaru srpskih pozorišta. Ovdje je Sterija pokazao sve svoje posmatračke i spisateljske sposobnosti.

„Zla žena“ je Sterijina komedija, izrađena po jednoj njemačkoj opereti. Sličnog karaktera je i njegova komedija „Pokondirena tikva“.

Do tada je pisao komedije karaktera, crtajući pojedine tipove i izobličavajući u njima ljudske strasti kod pojedinaca, sujetu, pakost ili napućenost. Onda su došle na red komedije naravi. Komedije u kojoj nisu opisani pojedinci, nego pojedine društvene sredine i ljudska duša uopšte.

Bio je oštar posmatrač, sa rijetkom sposobnošću da vidi slabe i smiješne strane kod ljudi i da na osnovu njih stvori značajan književni rad. Najbolji Sterijini radovi ovog perioda su: „Ženidba i udadba“, razrađena scena iz djela „Roman bez romana“, duhovita slika konvencionalnih i buržoaskih brakova iz računa; „Beograd nekad i sad“, odnos patrijarhalnog i novog naraštaja koji je ušao u zapadnu kulturu; „Rodoljupci“, plod njegove duhovne i književne zrelosti, satira lažnog i frazeološkog patriotizma.

Napisao je niz malih pozorišnih komada, ponekad parodije, kojima je imao za cilj da zabavi publiku, kao što su: „Prevara za prevaru“, „Volšebni magarac“, „Simpatija i antipatija“ ili „Čudnovata bolest“, „Džandrljiv muž“.

Poezija

Jovan Sterija Popović bio je jedan od najboljih pjesnika svoga vremena. Još u školskoj klupi skretao je pažnju svojim poetskim pokušajima. Kroz čitavu svoju karijeru ostao je pod uticajem klasicizma. Prve svoje pjesme napisao je po uzoru na Lukijana Mušickog.

Od 1844. godine srpskoj poeziji daje potpuno klasičarski i humanistički karakter. Preveo je Horacija upotrebljavajući klasičnu metriku.

Tokom svoje mladosti veliki broj pjesama objavljivao je po raznim književnim časopisima. A kasnije, četrdesetih godina, slabo se bavio poezijom, zbog predanog rada na drami i komediji. U posljednjim godinama svog života pokazao se kao pjesnik od velike vrijednosti.

Godine 1854. objavljena je u Novom Sadu njegova zbirka „Davorje“, pisana crkvenom azbukom, sa predgovorom u kome se osuđuje građanska azbuka i traži vraćanje crkvenoj azbuci. Ovdje pjesnik pjeva o sebi, obraćanjem duhu i razumu, više nego mašti i duši. I kroz pjesme, kao kroz pozorišna djela, teži podučavanju pojedinaca i prosvećivanju naroda.

U Sterijinoj pjesničkoj zbirci „Davorje“ izrazio je sva svoja osećanjima: u ozbiljnim i hladnim stihovima oslikao je prolaznost svega na zemlji, kao i vječnost ljudskog bola, plitkost ljudskih strasti i dubinu ljudske nesreće, prazninu riječi, obmane ideja, izlišnost nade, pobjedu zla nad dobrim kod čovjeka, gdje mržnja i nasilje uvijek imaju posljednju riječ.

Bibliografija

• „Slezi Bolgariji“, epska pjesma (1825. godine)
• „Svetislav i Mileva“ ili „Nevinosti“, istorijska drama (1827. godine)
• „Boj na Kosovu“, istorijski roman (1828. godine)
• „Miloš Obilić“, istorijska drama (1828. godine)
• „Nahod Simeon“, istorijska drama (1830. godine)
• „Dejan i Damjanka“ ili „Padenije bosanskog kraljevstva“, istorijski roman (1830. godine)
• „Laža i paralaža“, komedija (1830. godine)
• „Tvrdica“ ili „Kir Janja“, komedija (1837. godine)
• „Pokondirena tikva“, komedija (1838. godine)
• „Zla žena“, komedija (1838. godine)
• „Roman bez romana“, roman (1832.-1838. godine)
• „Prevara za prevaru“, komedija (1842. godine)
• „Volšebni magarac“, komedija (1842. godine)
• „Simpatija i antipatija“ ili „Čudnovata bolest“ (1842. godine)
• „Vladislav“, tragedija (1843. godine)
• „Toržestvo Srbije“, patriotska drama (1847. godine)
• „San Kraljevića Marka“, tragedija (1847. godine)
• „Džandrljiv muž“, komedija (1847. godine)
• „Smrt Stefana Dečanskog“, tragedija (1849. godine)
• „Rodoljupci“, komedija (1849.-1853. godine)
• „Ajduci“, tragedija (1853. godine)
• „Lahan“, tragedija (1853. godine)
• „Ljubav, ženidba i udadba“, komedija (1853. godine)
• „Beograd nekad i sad“, komedija (1853. godine)
• „Davorje“, zbirka pjesama (1854. godine)