Foto: Javno vlasništvo.Federiko Garsija Lorka (Federico García Lorca) je bio španski pjesnik, dramski pisac i pozorišni reditelj. Rođen je 05. juna 1898. godine u Fuente Vakerosu u Španiji, a umro je 19. avgusta 1936. godine u okolini Alfakara u Španiji.
Međunarodno priznanje dobio je kao član udruženja koga su činili pjesnici predstavnici futurizma, simbolizma i nadrealizma. Lorka je ubijen na početku Španskog građanskog rata. Njegovi posmrtni ostaci nikada nisu pronađeni. Danas se njegovi radovi smatraju španskim nacionalnim kulturnim blagom.
Porodica i školovanje
Garsija Lorka je rođen 1898. godine u malom mjestu udaljenom par kilometara zapadno od Granade, u južnoj Španiji. Njegov otac zvao se Federiko Garsija Rodrigez (Federico García Rodríguez). Otac mu je bio uspješan zemljoposjednik. Njegova majka zvala se Visenta Lorka Romero (Vicenta Lorca Romero) i bila je učiteljica.
Godine 1905. porodica se preselila u Valderubio, a kada je Lorka napunio jedanaest godina preselili su se u glavni grad Granade. Posjedovali su ljetnikovac u tadašnjem predgrađu grada Granade. Ljetnikovac je bio smješten u čarobnoj prirodi, gdje je Lorka uživao od malih nogu. Zbog ovako divnih iskustava u djetinjstvu, tokom čitavog svog života, smatrao je jako bitno vrijeme provedeno u prirodi. Tri njegove porodične kuće danas su muzeji.
Obzirom na selidbe, mijenjao je osnovne škole. Srednju školu je završio 1915. godine, a onda se primljen na Univerzitet u Granadi. Njegove studije uključivale su književnost, muziku i slikarstvo. U periodu svoje mladosti velike afinitete imao je prema muzici, mnogo više nego za književnost.
Šest godina je pohađao časove klavira kod Antonija Mesa (Antonio Segura Mesa), koji je kod Lorke nadahnuo snove o muzičkoj karijeri. Prvi muzički uzori bili su mu Federik Šopen (Frédéric Chopin) i Ludvig van Betoven (Ludwig van Beethoven).
Kasnije, prijateljstvo sa kompozitorom Manuel de Feilom (Manuelom de Falla) uticalo je na to da španska narodna pjesma postane Lorkina inspiracija. Zapravo, Lorka nije počeo karijeru pisca sve dok njegov učitelj klavira nije umro, 1916. godine. Prvi prozni radovi sačinjavali su muzičke forme.
Mladi umjetnici iz njegove okoline okupljali su se u kafani „Alameda“ u Granadi. U periodu 1916. i 1917. godine Lorka je putovao širom Španije sa svojim profesorom, koji ga je potaknuo da napiše prvu knjigu „Impresije i krajolici“ (Impresiones y Paisajes). Knjiga je objavljena 1918. godine, finansijskim sredstvima njegovog oca. Od 1919. godine studirao je književnost, slikarstvo i muziku na Univerzitetu u Madridu. U Madridu je postao svjestan brojnih evropskih i svjetskih tokova i problema.
Književni počeci i putovanje u Ameriku
Lorkini književni počeci datiraju od njegove petnaeste godine. Svoju poeziju bazirao je na tri bitne crte: svestran lični doživljaj, artizam i veliki uticaj narodne literature. Vodio je brigu o najmanjem detalju koji postaje sastavni dio njegovog stvaralaštva. Uticaj narodne književnosti ogleda se u samom izboru tema njegovih dijela. Njegov doživljaj svijeta oko sebe oduvijek je čitaocima djelovao nestvaran.
Lorka se u Madridu sprijateljio sa Luisom Bunjuelom (Luis Buñuel) i Salvadorom Dalijem (Salvador Dalí) i mnogim drugim umjetnicima koji su postali uticajni u Španiji. Prvom predstavom „The Butterfly’s Evil Spell“ dramatizovao je nemoguću ljubav između leptira i žohara. Pozitivno je prihvaćena od strane javnosti. Na studijama je na vrijeme izvršavao svoje obaveze, mada je više interesa imao za pisanje nego za studij.
Svoju prvu knjigu pjesama Lorka je objavio 1921. godine. Ona se bavi temama vjere, izolovanosti i prirode. Naredne godine pridružio se kompozitoru Manuelu de Faja (Manuel de Falla) u promociji festivala flamenka. Sljedeća zbirka pjesama „Poema del kante hondo“ nastala je pod uticajem Cigana lutalica, gdje na svojevrstan način gradi male kompozicije.
U periodu od nekoliko sljedećih godina, postao je pristalica španske avangarde. Objavio je zbirku poezije, a nakon tog je pozvan da izloži svoje crteže u galeriji u Barseloni. Njegove su skice bile spoj popularnog i avangardnog stila. Njegova je umjetnost odražavala uticaj tradicionalnih andaluzijskih motiva, kubističke sintakse i pitanja polnog identiteta.
„Ciganski romansero“ (Romancero Gitano) Lorkina je najpoznatija knjiga poezije. Godine 1928. knjiga je imala veliki uspjeh širom Španije. Knjiga se sastoji os osamnaest romansi. Njeni junaci, kao primitivni ljudi, žive život pun neobuzdanih strasti, u stalnoj blizini smrti.
Lorka je bio veliki poznavaoc ljudske prirode. Stvarao je strastvene junake, koji kroz život kroče puni nadanja i snova. Nije se zanima vanjskim izgledom junaka, svu svoju pažnju usmjerio je na unutrašnji svijet, emocije, misli, različita raspoloženja. Na slikovit način dočaravao je prirodu. Pisao je djela kojima je prenosio jedinstvo čovjeka i prirode.
Česti motivi u njegovom stvaralaštvu su ljubav, smrt, nož, konj, jahač, mač, mjesečina i mjesec. Kritika je „Ciganski romansero“ ocijenila kao remek djelo evropske poezije 20. vijeka. Njegova druga predstava „Marija Peneda“, prikazana je 1927. godine u Barseloni.
Osim prijateljstva, sa Dalijem je Lorka ostvario i umjetničku saradnju. Njegovali su kvalitetan prijateljski odnos, ali je za razliku od Lorke, Dali odbio bilo kakvo dublje emocionalno vezivanje. Lorka je u ovom periodu prihvatio svoju homoseksualnost.
Postao je depresivan zbog svoje homoseksualnosti i osude okoline zbog iste. Kada su Dali i Bunjuel radili na stvaranju filma „Andaluzijski pas“ Lorka je to shvatio kao njihov napad na njega. Uvidjevši da im sin postaje sve depresivniji, roditelji ga šalju na daleko putovanje.
U junu 1929. godine Lorka je otputovao u Sjedinjene Američke Države. Pohađao je Univerzitet u Nju Jorku. Učio je engleski jezik, ali kao i prije, više je bio angažovan oko pisanja, nego oko studija. Jedno vrijeme proveo je Vermontu, a poslije u Havani i na Kubi. Kako je u Ameriku došao za vrijeme ekonomske krize, stvorio je utiske o tome kako na ovom kontinentu nema ničeg humanog, nego se sve svodi na trku za novcem.
Njegova zbirka „Pjesnik u Nju Jorku“ (Poeta en Nueva York) objavljena je posthumno, 1942. godine. U ovoj zbirci opjevao je lično viđenje američkog društva. Po mnogim kritičarima ove pjesme pripadaju nadrealizmu, a po drugim ekspresionizmu.
Povratak u Španiju
Lorka se u Španiju vratio 1930. godine, u vrijeme kada je proglašena nova Republika Španija. Naredne godine postavljen je za direktora i umjetničkog animatora studentskog putujućeg pozorišta „La Baraka“ (Teatro Universitario La Barraca). Uz prenosivu pozornicu i propratnu opremu, nastojali su prestaviti pozorište ljudima kojima je ono bilo strano.
Za vrijeme pozorišne turneje Lorka je napisao svoje najpoznatije predstave „Jerma“ i „Dom Bernarda Albe“, koje su predstavljale svojevrsne kritike buržoaskom španskom društvu. Kroz rad se zalagao za prihvatanje uloga žena u društvu, kao i neka od tabu pitanja. Neki kritičari su smatrali da je pomoću svojih izoštrenih čula vizionarski predviđao budućnost. Analizirajući pjesmu „Romansa osuđenog“ mnogi su tumačili kao lično predviđanje vremena i mjesta smrti.
U Buenos Aires putovao je 1933. godine kako bi držao predavanja o umjetnosti i predstavio neke od svojih predstava. Kako se u pozorištu vratio na njene klasične korijene, isto tako se vratio tradicionalnim oblicima poezije. Motive za svoje pjesme nalazio je u zavičaju.
Kao ličnost precizne opservacije uviđao je detalje u kojima je pronalazio interesantne karakteristike, pa tako za druge ljude nebitni trenuci, kod Lorke su imali veliki značaj. Zbog njegovog ekonomičnog izraza, mnogo segmenata u njegovoj lirici ostaje neobjašnjeno. Mnoge pjesme su nestvarnog karaktera.
Njegova poezija kod čitaoca stvara slutnju, određenu pretpostavku, a na kraju i čuđenje. Znao je da spaja moderno i tradicionalno, realizam i nadrealizam. Njegovo stvaralaštvo se protezalo od najobičnijih tema do potpunog umjetničkog savršenstva. Njegov posljednji poetski rad bio je „Sonetos de amor oscuro“.
Od 1926. do 1936. godine svako ljeto je provodio je na skrivenom imanju, okruženim prirodom. Ovdje je napisao neka od svojih najznačajnijih dijela: „Petogodišnja pasa“ (Así que pasen cinco años, 1931. godine), „Krvava svadba“ (Blood Wedding, 1932. godine) i „Jerma“ (Yerma, 1934. godine).
Prijateljstvo Lorke i Dalija
Federiko Garsija Lorka i Salvador Dali prvi put su se sreli u Madridu 1923. godine na društvenom događaju Akademije lijepih umjetnosti San Fernando. Lorka je među prvim stigao na ovaj događaj, a onda se pojavio Dali koji je neobičnom odjevnom kombinacijom plijenio pažnju svih prisutnih, a naročito je oduševio Lorku. Tada su se upoznali i bio je to samo, početak jednog velikog prijateljstva.
Vremenom su se sve više upoznavali. Njihovo prijateljstvo je raslo. Obojica su bili veliki umjetnici, koji su se obostrano cijenili. Dali je Lorku smatrao fenomenom pjesništva, a Lorka je bio fasciniran Dalijevim stilom u slikarstvu.
Međusobno su se dopunjavali kroz različite stavove o umjetnosti. Za vrijeme studija zajedno su istraživali novitete u slikarstvu, filmu, muzici i književnosti. Podsticali su jedan u drugom interesovanja kroz avangardne pokrete.
Iako je ovo veliko prijateljstvo u periodu od 1923. do 1928. godine prolazilo razna iskušenja, njihov veliki međusobni uticaj odredio je pravac u njihovom radu. U trenucima razdvojenosti, komunikaciju su ostvarivali brojnim pismima. Čak su i praznike provodili zajedno, najčešće sa Dalijevom porodicom, u ljetnikovcu na plaži.
Velika razdvojenost je nastupila od 1927. godine, kada je Lorka morao da se vrati u Granadu, a Dali u vojsku na godinu dana. U ovom periodu Lorka je napisao „Odu Salvadoru Daliju“ i tako izrazio svoju tugu zbog njihove razdvojenosti. Dali je to učinio stvarajući brojne slike na kojima se poklapaju njihovi likovi.
Kraj života i smrt
Kada je izbio Španski građanski rat Lorka je provodio vrijeme u Granadi. Fašistički vojnici su Lorku strijeljali, a potom njegovo tijelo bacili u jedan od neoznačenih grobova, dana 19. avgusta 1936., u njegovoj 38 godini života.
Pokušan je da se uništi svaki njegov trag ili dokaz o njegovom postojanju. Uništena su sva njegova djela, čak je i samo spominjanje njegovog imena bilo je strogo kažnjivo. Međutim, Lorka je za kratko vrijeme postao simbolom fašističke tiranije.
Bibliografija
Zbirke poezije:
- „Impresije i krajolici“ (Impresiones y paisajes, 1918. godine)
- „Knjiga pjesama“ (Libro de poems, 1921. godine)
- „Poema duboke pjesme“ (Poema del cante jondo, 1931. godine)
- „Suites“ (napisana između 1920. i 1923. godine, objavljena posthumno 1983. godine)
- „Canciones“ (pjesme napisane između 1921. i 1924. godine, objavljene 1927. godine)
- „Ciganski romansero“ (Romancero Gitano, 1928. godine)
- „Odes“ (napisano 1928. godine)
- „Pjesnik u Nju Jorku“ (Poeta en Nueva York, objavljeno posthumno 1940. godine)
- „Plač za Sančezom Ignasijem Mehijazom“ (Llanto por Ignacio Sánchez Mejías, 1935. godine)
- „Šest galicijskih pjesama“ (Seis poemas gallegos, 1935. godine)
- „Soneti tamne ljubavi“ (Sonetos del amor oscuro, 1936. godine)
- „Prve pjesme“ (Primars canciones, 1936. godine)
- „The Tamarit Divan“ (pjesme objavljene, 1940. godine)
- „Odabrane pjesme“ (1941. godine)
Drame:
- „Christ“: vjerska tragedija (nedovršena 1917. godine)
- „The Butterfly’s Evil Spell“ (1920. godine)
- „The Billy-Club Puppets“ (napisana 1925. godine, prvo izvođenje 1937. godine)
- „Marija Peneda“ (napisana 1925. godine, prvo izvođenje 1927. godine)
- „Ljubav Don Perlimplina i Belise u vrtu“ (napisana 1928. godine, prvo izvođenje 1933. godine)
- „Krvava svadba“ (napisana 1932. godine, prvo izvođenje 1933. godine)
- „Jerma“ (1934. godine)
- „Dona Rosita Spinster“ (napisana 1935. godine, prvo izvođenje 1935. godine )
- „Dom Bernarde Albe“ (napisana 1936. godine, prvo izvođenje 1945. godine)
- „Snovi mog rođaka Aurelija“ (nedovršena)
- „San“ (Quimera, 1928. godine)