Foto: Javno vlasništvo.Bogdan Popović je bio srpski književni kritičar i esejista. Rođen je 20. decembra 1863. godine u Beogradu, gdje je i umro 07. novembra 1944. godine. Svrstava se u red najznačajnijih srbijanskih i jugoslovenskih književnih kritičara.
Smatra se tvorcem književne kritike u srpskoj književnosti. Značajan je njegov uticaj na mlađe književne naraštaje, ali se još veći značaj ogleda u njegovom uticaju na pravac savremene srpske književnosti. Njegova „Antologija novije srpske lirike“ se ubraja u najbolje radove te vrste u cjelokupnoj srpskoj književnosti.
Popović je bio učen čovjek koji je svojim radom ostvarivao kvalitetne rezultate i kao pisac, prvi urednik „Srpskog književnog glasnika“, kao univerzitetski profesor i osnivač brojnih društava.
Bio je redovan član Srpske akademije nauka i umjetnosti. Srpsku književnost obogatio je francuskim duhom i modernim književnim i umjetničkim shvatanjima. Stvorio je modernu srpsku književnu kritiku i uticao na razvoj nekoliko najznačajnijih srpskih pisaca.
Biografija
Bogdan Popović je rođen 1863. godine u Beogradu. Imao je brata koji se zvao Pavle Popović, a koji je kasnije postao akademik. Nakon završene osnovne i srednje škole u rodnom gradu, započeo je studije u Velikoj školi u Beogradu. Nakon završenih studija odlazi u Pariz, gdje je studirao na Filozofskom fakultetu.
Vratio se u Beograd 1893. godine, nakon uspješno završenih pariskih studija, kako bi radio kao profesor Velike škole. Kada je 1905. godine Velika škola postala univerzitet i Popović je postao univerzitetski profesor. Predavao je više predmeta: istoriju, francuski jezik, estetiku, teoriju književnosti i uporednu književnost.
Jako rano pokazao je veliko interesovanje za književnost, sa dvadeset godina uveliko je doprinosio njenom razvoju. Pisanje je počeo u raznim političkim listovima, a u „Otadžbini“ je radio od 1887. godine. Pokrenuo je najznačajniji književni časopis „Srpski književni glasnik“. Prva izdanja ovog časopisa javila su se početkom dvadesetog vijeka. Časopis je i kod običnih čitaoca probudio interesovanje za književnost.
Napisao je značajan broj književnih i umjetničkih studija, članaka, ocjena koje je objavljivao u raznim časopisima. U „Srpskom književnom glasniku“ objavio je 1914. godine prvu knjigu njegovih „Ogleda iz književnosti i umjetnosti“. U Srpskoj akademiji nauka i umjetnosti bio je redovni član, od 1914. godine.
Bio je više teoretičar nego praktičar. Značajne su njegove studije o načelu harmonije, o vaspitanju ukusa, o alegoriji i satiri, o estetičkoj analizi, o književnim listovima, o pjesničkoj dikciji, o jugoslovenskoj umjetnosti i mnoge druge. U pristupu pojedinom djelu uopštavao je kritiku, bavio se teorijskim izlaganjima, te davao iscrpne estetičke studije.
Popović je jedan od osnivača PEN kluba, zatim Društva prijatelja Francuske, Društva za žive jezike i književnost. Smatra se najznačajnijim književnim kritičarem u svojoj zemlji, a i šire. Njegovo kritičko djelovanje najviše je obuhvatalo polje srpskih književnika. Svoje viđenje srpske književnosti predstavio je u djelu „Antologija novije srpske lirike“. Njegovo djelo od velike važnosti za razumijevanje srpske književnosti objavljeno je u Zagrebu 1911. godine, a u Beogradu 1912. godine. Osim književne, bavio se i likovnom kritikom.
Popović je ušao u književni rad kada je književno obrazovao i formirao vlastiti književni ukus. U srpsku književnost je uveo evropski duh i mjerilo. Sa tim u vezi, 1901. godine napisao je: „Strana književnost je srpskoj danas najpotrebnija; strana je književnost ono što je danas srpskoj književnosti najvažnije“.
Poznavao je mnoge svjetske jezike, pa je imao priliku da se upozna sa najznačajnijim evropskim književnostima. Njegovo estetičko interesovanje i obrazovanje nije se ograničavalo samo na književnost nego i na druge grane umjetnosti: muziku, slikarstvo, vajarstvo. Njegova estetika ima široku podlogu, poznavanje mnogih grana umjetnosti, te se zbog toga često pominje kao najbolji srpski umjetnički kritičar.
U srpsku književnost je uveo načela pozitivne estetike, razvio je čistu analizu umjetničkih efekata. Pokazao je neobičnu sposobnost za objašnjavanje, nezavisnost i sigurnost prilikom suđenja. Radio je dosta sporo jer je težio da na najbolji mogući način, sa najiscrpnijom argumentacijom predstavi određenu pojedinost.
Kako je vaspitan u najboljoj književnoj školi, sa svojim urođenim spisateljskim sposobnostima, pisao je duhovitim i živopisnim, ali jasnim stilom. Njegovao je dva stila pisanja: prvi je sa mnogo ukusa i boja, izrazito živopisan; drugi je otmjeno uprošćen, precizan, ubjedljiv i prirodan. Svojim primjerom dobrog književnog pisanja poveo je sa sobom jedan cijeli niz novih pisaca.
Još kao francuski đak izgradio je idejne principe poznate estetičke teorije – umjetnost radi umjetnosti. Uporedo sa svojim radovima o piscima i problema srpske književnosti, pisao je i o francuskoj literaturi. Neki od njegovih poznatih eseja i estetičkih studija su: „Ogledi iz književnosti i umjetnosti“, „Bomarše“, „O književnosti“ i „Članci i predavanja“.
Posebno mjesto u njegovom radu zauzimaju književnoistorijski i estetički problemi u književnosti. Budući da je stremio estetizmu, svjesno je zapostavljao socijalni karakter i funkciju umjetnosti. U centru pažnje njegovog kritičkog rada bila je analiza stila, kompozicije, riječi i njihovih nijansi i njihov estetski sklad. Literaturu je tumačio kao izraz pojedinih estetskih ideja i shvatanja.
Začetnik je modernog estetizma u literaturi. Svojim radovima otvorio je novi put u umjetničkoj analizi djela i estetičkim viđenjima njihovih vrijednosti i odlika. Upravo je njegovo remek-djelo „Antologija novije srpske lirike“ rađeno sa visoko razvijenim smislom za lijepo i sa visoko razvijenim književnim ukusom.
Jovan Skerlić, kao učenik Bogdana Popovića, prihvatio je njegove kritičke principe, ali je uz estetsku analizu tumačio književnost sa aspekta realizma, povezujući je sa čovjekom i datom društvenom sredinom.
Period kada se Popović javio u književnosti bio je karakterističan po vladanju realizma pod snažnim uticajem ruskih realista, javili su se pokušaji da se iz teorije književnosti istisne estetika. Kritičari tog vremena ulagali su veliki trud u nastojanju da pronađu kriterijume za ocjenjivanje književnosti. Popović je tada postavio obrise francuske književnosti i kritike u srpsku književnost i kritiku.
Isticao je da srpskim piscima ne nedostaje ni volje za pisanje, a ni dara, nego samo discipline i obrazovanja. Upravo je zbog toga, čitavog svog života, težio da u srpsku književnost uvede ova dva parametra, koja su nedostajala. Ovaj cilj je ispunio kao kritičar i urednik časopisa, kao univerzitetski profesor ili kada je to bilo potrebno, ličnim kontaktima sa brojnim umjetnicima.
Posebno je isticao da pored talenta pisca, za stvaranje kvalitetnog djela potreban je i ukus, koji je po njegovom mišljenju, bio rezultat obrazovanja. Borio se protiv primitivizma u književnosti i podvlačio ulogu kritičkog duha u samom stvaranju.
Za njega su najveći umjetnici pokazali veliko majstorstvo u uobličavanju svojih dijela. To su oni umjetnici koji su postigli savršenstvo dobrim izrazom jedne stvaralačke osobine. Isticao je one umjetnike koji nisu izmislili ništa što nije viđeno, ali su jednu nit stvaralaštva u stvaranju umjetničkog djela, doveli do savršenstva.
Po Bogdanu Popoviću na najvišem nivou stoje oni umjetnici koji su postigli uspjeh u tome da spoje savršenu harmoniju bitnog sadržaja i izvjesne forme. Utvrdio je tri kriterijuma vrijednosti umjetničkog djela: osjećanje; adekvatnost obrasca; harmonija. Posebno je isticao prvi kriterijum, o kome je u jednoj studiji napisao: „Osjećanje je bitna, prva i bezuslovna osobina svake umjetnosti, dakle, i pjesništva“.
Pokrenuo je osnivanje univerzitetskog društva za njegovanje muzike „Collegium musicum“. Na prvom javnom času ovog društva Popović je istakao kako upravo muzika stoji na vrhu hijerarhije umjetnosti, jer je muzika čisto osjećanje.
U studiji o Herediji napisao je da je najznačajniji postupak u umjetničkom stvaranju pronalaženje bitnih pojedinosti i njihovo spajanje u jednu jedinstvenu cjelinu: „Svako je umjetničko djelo zbir pojedinosti u koje se razgranava početna zamisao; i kad ostavim na stranu samu vrijednost te početne zamisli, sva teorija i praksa umjetničkog djela svodi se na tu sposobnost: moći za osnovnu misao iznaći one značajne pojedinosti koje osnovnu misao najbolje ističu“.
Harmoniju naziva logikom umjetnosti. Po njemu je načelo harmonije najopštije od svih načela umjetničkog djela. Književno-estetička shvatanja izložio je u analizi pojedinih srpskih, ali i stranih pisaca i njihovih djela. Pisao je o Jovanu Jovanoviću Zmaju, Domanoviću, Kostiću, Špilhagenu, Šantiću, Milanu Saviću, Meškoviću, Herediji, Molijeru i mnogim drugim.
Popović je težio ka tome da se srpska književnost otarasi slabosti i nadmaši samu sebe kako bi se na taj način uzdigla do evropske književnosti i sa njom izjednačila po vrijednosti. Zbog toga je pisce analizirao sa evropskog nivoa. Kao mjerilo konkretno uzima parnasizam. Za njega je poezija parnasizama vrhunac savremene književnosti i iz nje je ponajviše uzeo principe svoje estetike i kritike.
U svom insistiranju da umjetničko djelo treba da bude oslobođeno pogrešaka, harmonično, u samom skladu sa ukusom, služio se svojom teorijom – reda po red. Ovu teoriju je izložio godinu dana prije objavljivanja svoje antologije.
Teoriju uzima kao metod analize književnog djela. Popović je metod obrazložio u pisanoj formi: „Metoda – reda po red, kao što joj i ime kaže, znači metodu ispitivanja, analiziranja, kritikovanja književnog djela, ne u širokim, opštim potezima, i po njegovim najširim, moglo bi se reći apstraktnim osobinama, nego podrobno, ulazeći u pojedinosti, u konkretne i sitne pojedinosti, iz kojih se sastoje široke osobine i posljednji efekti književnog djela“.
U težnji za naučnim znanjima i zaključcima, najviše je učinio u polju stilistike i lingvistike. Prvi je u književnost uveo normative gramatičke interpunkcije, te ukazao na prednosti logičke interpunkcije. Iako je bio pretežno dogmatičar, nije uvijek koristio teorijske stavove u kritici na isključivo dogmatički način. Za osnovna stilska pravila uzimao je jasnost, jezgrovitost i logičnost izražavanja.
U predgovoru „antologije novije srpske lirike“ objasnio je način izbora pjesnika i pjesama. Predstavio je principe kojima se služio pri stvaranju ovog djela. Prikazao je svoja osnovna estetička shvatanja i mjerila za vrednovanje lirske pjesme. Antologija je široko prihvaćena od strane čitalačke publike, a samim tim doživjela je mnoga izdanja.
Bogdan Popović je umro 1944. godine, u 82. godini života. Pisac Branko Lazarević je napisao esej „Bogdan Popović“ kojim se bavi karakterom i ličnosti Bogdana Popovića, analizirajući njegove stavove prema umjetnosti, književnosti i životu.