Foto: Javno vlasništvo.Bogdan Popović je bio srpski književni kritičar i esejista. Rođen je 20. decembra 1863. godine u Beogradu. Preminuo je 7. novembra 1944. godine u rodnom gradu. Smatra se jednim od najznačajnijih srpskih i jugoslovenskih književnih kritičara.
Popović se smatra i tvorcem književne kritike u srpskoj književnosti. Značajan je njegov uticaj na mlađe književne generacije, ali se još veći značaj ogleda u njegovom uticaju na pravac savremene srpske književnosti.
Njegova „Antologija novije srpske lirike“ se ubraja u najbolje radove te vrste u celokupnoj srpskoj književnosti.
Popović je bio učen čovek koji je svojim radom ostvarivao kvalitetne rezultate i kao pisac, prvi urednik „Srpskog književnog glasnika“, kao univerzitetski profesor i osnivač brojnih društava.
Bio je redovan član Srpske akademije nauka i umjetnosti. Srpsku književnost obogatio je francuskim duhom i modernim književnim i umetničkim shvatanjima. Stvorio je modernu srpsku književnu kritiku i uticao na razvoj nekoliko najznačajnijih srpskih pisaca.
Biografija
Bogdan Popović je rođen 1863. godine u Beogradu. Imao je brata koji se zvao Pavle Popović, a koji je kasnije postao akademik.
Nakon završene osnovne i srednje škole u rodnom gradu, započeo je studije u Velikoj školi u Beogradu. Nakon završenih studija preselio se u Pariz, gde je studirao na Filozofskom fakultetu.
Vratio se u Beograd 1893. godine, nakon uspešno završenih pariskih studija, kako bi radio kao profesor Velike škole. Kada je 1905. godine Velika škola postala univerzitet i Popović je postao univerzitetski profesor.
Predavao je više predmeta, poput istorije, francuskog jezika, estetike, teorije književnosti i uporedne književnosti.
Jako rano pokazao je veliko interesovanje za književnost, sa dvadeset godina uveliko je doprinosio njenom razvoju. Njegovi prvi tekstovi objavljivani su u političkim listovima, dok je u listu „Otadžbina“ radio od 1887. godine.
Pokrenuo je najznačajniji književni časopis „Srpski književni glasnik“. Prva izdanja ovog časopisa javila su se početkom dvadesetog veka. Časopis je i kod običnih čitalaca probudio interesovanje za književnost.
Napisao je značajan broj književnih i umetničkih studija, članaka, ocena koje je objavljivao u raznim časopisima. U „Srpskom književnom glasniku“ objavio je 1914. godine prvu knjigu svojih „Ogleda iz književnosti i umetnosti“.
Popović je od 1914. godine bio redovan član Srpske akademije nauka i umetnosti.
Bio je više teoretičar nego praktičar. Značajne su njegove studije o načelu harmonije, o vaspitanju ukusa, o alegoriji i satiri, o estetičkoj analizi, o književnim listovima, o pesničkoj dikciji, o jugoslovenskoj umetnosti i mnoge druge.
U pristupu pojedinom delu uopštavao je kritiku, bavio se teorijskim izlaganjima, te davao iscrpne estetičke studije.
Popović je jedan od osnivača PEN kluba, zatim, Društva prijatelja Francuske, Društva za žive jezike i književnost.
Smatra se najznačajnijim književnim kritičarem u svojoj zemlji, a i šire. Njegovo kritičko delovanje najviše je obuhvatalo polje srpskih književnika.
Svoje viđenje srpske književnosti predstavio je u delu „Antologija novije srpske lirike“. Njegovo delo od velike važnosti za razumevanje srpske književnosti objavljeno je u Zagrebu 1911. godine, a u Beogradu 1912. godine. Osim književne, bavio se i likovnom kritikom.
Popović je ušao u književni rad kada je književno obrazovao i formirao vlastiti književni ukus. U srpsku književnost je uveo evropski duh i mjerilo. Sa tim u vezi, 1901. godine napisao je: „Strana književnost je srpskoj danas najpotrebnija; strana je književnost ono što je danas srpskoj književnosti najvažnije“.
Poznavao je mnoge svetske jezike, pa je imao priliku da se upozna sa najznačajnijim evropskim književnostima. Njegovo estetičko interesovanje i obrazovanje nije se ograničavalo samo na književnost, nego i na druge grane umetnosti, poput muzike, slikarstva i vajarstva.
Njegova estetika ima široku podlogu, poznavanje mnogih grana umetnosti, te se zbog toga često pominje kao najbolji srpski umetnički kritičar.
U srpsku književnost je uveo načela pozitivne estetike, razvio je čistu analizu umetničkih efekata. Pokazao je neobičnu sposobnost za objašnjavanje, nezavisnost i sigurnost prilikom suđenja. Radio je dosta sporo, jer je težio da na najbolji mogući način, sa najiscrpnijom argumentacijom predstavi određenu pojedinost.
Kako je obučavan u najboljoj književnoj školi, sa svojim urođenim spisateljskim sposobnostima, pisao je duhovitim i živopisnim, ali jasnim stilom.
Negovao je dva stila pisanja: prvi je sa mnogo ukusa i boja, izrazito živopisan; drugi je otmeno uprošćen, precizan, ubedljiv i prirodan. Svojim primerom dobrog književnog pisanja poveo je sa sobom celi niz novih pisaca.
Još kao francuski đak izgradio je idejne principe poznate estetičke teorije – umetnost radi umetnosti. Uporedo sa svojim radovima o piscima i problema srpske književnosti, pisao je i o francuskoj literaturi.
Neki od njegovih poznatih eseja i estetičkih studija su „Ogledi iz književnosti i umetnosti“, „Bomarše“, „O književnosti“ i „Članci i predavanja“.
Posebno mesto u njegovom radu zauzimaju književno-istorijski i estetički problemi u književnosti. Budući da je stremio estetizmu, svesno je zapostavljao socijalni karakter i funkciju umetnosti.
U centru pažnje njegovog kritičkog rada bila je analiza stila, kompozicije, reči i njihovih nijansi i njihov estetski sklad. Literaturu je tumačio kao izraz pojedinih estetskih ideja i shvatanja.
Začetnik je modernog estetizma u literaturi. Svojim radovima otvorio je novi put u umetničkoj analizi dela i estetičkim viđenjima njihovih vrednosti i odlika.
Upravo je njegovo remek-delo „Antologija novije srpske lirike“ rađeno sa visoko razvijenim smislom za lepo i sa visoko razvijenim književnim ukusom.
Jovan Skerlić, kao učenik Bogdana Popovića, prihvatio je njegove kritičke principe, ali je uz estetsku analizu tumačio književnost s aspekta realizma, povezujući je sa čovekom i datom društvenom sredinom.
Period kada se Popović javio u književnosti bio je karakterističan po vladanju realizma pod snažnim uticajem ruskih realista, javili su se pokušaji da se iz teorije književnosti istisne estetika.
Kritičari tog vremena ulagali su veliki trud u nastojanju da pronađu kriterijume za ocenjivanje književnosti. Popović je tada postavio obrise francuske književnosti i kritike u srpsku književnost i kritiku.
Isticao je da srpskim piscima ne nedostaje ni volje za pisanje, a ni dara, nego samo discipline i obrazovanja. Upravo je zbog toga, čitavog svog života, težio da u srpsku književnost uvede ova dva parametra, koja su nedostajala.
Ovaj cilj je ispunio kao kritičar i urednik časopisa, kao univerzitetski profesor ili, kada je to bilo potrebno, ličnim kontaktima sa brojnim umetnicima.
Posebno je isticao da pored talenta pisca, za stvaranje kvalitetnog dela potreban je i ukus, koji je po njegovom mišljenju, bio rezultat obrazovanja. Borio se protiv primitivizma u književnosti i podvlačio ulogu kritičkog duha u samom stvaranju.
Za njega su najveći umetnici pokazali veliko majstorstvo u uobličavanju svojih dela. To su oni umetnici koji su postigli savršenstvo dobrim izrazom jedne stvaralačke osobine. Isticao je one umetnike koji nisu izmislili ništa što nije viđeno, ali su jednu nit stvaralaštva u stvaranju umetničkog dela, doveli do savršenstva.
Po Bogdanu Popoviću na najvišem nivou stoje oni umetnici koji su postigli uspeh u tome da spoje savršenu harmoniju bitnog sadržaja i izvesne forme.
Utvrdio je tri kriterijuma vrednosti umetničkog dela – osećanje; adekvatnost obrasca; harmonija. Posebno je isticao prvi kriterijum, o kome je u jednoj studiji napisao: „Osećanje je bitna, prva i bezuslovna osobina svake umetnosti, dakle, i pesništva“.
Pokrenuo je osnivanje univerzitetskog Društva za njegovanje muzike „Collegium musicum“. Na prvom javnom času ovog Društva, Popović je istakao kako upravo muzika stoji na vrhu hijerarhije umetnosti, jer je muzika čisto osećanje.
U studiji o Herediji napisao je da je najznačajniji postupak u umetničkom stvaranju pronalaženje bitnih pojedinosti i njihovo spajanje u jednu jedinstvenu celinu: „Svako je umetničko delo zbir pojedinosti u koje se razgranava početna zamisao; i kad ostavim na stranu samu vrednost te početne zamisli, sva teorija i praksa umetničkog dela svodi se na tu sposobnost: moći za osnovnu misao iznaći one značajne pojedinosti koje osnovnu misao najbolje ističu“.
Harmoniju naziva logikom umetnosti. Po njemu je načelo harmonije najopštije od svih načela umetničkog dela. Književno-estetička shvatanja izložio je u analizi pojedinih srpskih, ali i stranih pisaca i njihovih dela.
Pisao je o Jovanu Jovanoviću Zmaju, Domanoviću, Kostiću, Špilhagenu, Šantiću, Milanu Saviću, Meškoviću, Herediji, Molijeru i mnogim drugim.
Popović je težio ka tome da se srpska književnost otarasi slabosti i nadmaši samu sebe kako bi se na taj način uzdigla do evropske književnosti i sa njom izjednačila po vrednosti. Zbog toga je pisce analizirao s evropskog nivoa.
Kao merilo konkretno uzima parnasizam. Za njega je poezija parnasizama vrhunac savremene književnosti i iz nje je ponajviše uzeo principe svoje estetike i kritike.
U svom insistiranju da umetničko delo treba da bude oslobođeno pogrešaka, harmonično, u samom skladu s ukusom, služio se svojom teorijom – reda po red. Ovu teoriju je izložio godinu dana pre objavljivanja svoje antologije.
Teoriju je uzimao kao metod analize književnog dela. Popović je metod obrazložio u pisanoj formi: „Metoda – reda po red, kao što joj i ime kaže, znači metodu ispitivanja, analiziranja, kritikovanja književnog dela, ne u širokim, opštim potezima, i po njegovim najširim, moglo bi se reći apstraktnim osobinama, nego podrobno, ulazeći u pojedinosti, u konkretne i sitne pojedinosti, iz kojih se sastoje široke osobine i poslednji efekti književnog dela“.
U težnji za naučnim znanjima i zaključcima, najviše je učinio na polju stilistike i lingvistike. Prvi je u književnost uveo normative gramatičke interpunkcije, te ukazao na prednosti logičke interpunkcije.
Iako je bio pretežno dogmatičar, nije uvek koristio teorijske stavove u kritici na isključivo dogmatički način. Za osnovna stilska pravila uzimao je jasnost, jezgrovitost i logičnost izražavanja.
U predgovoru „antologije novije srpske lirike“ objasnio je način izbora pesnika i pesama. Predstavio je principe kojima se služio pri stvaranju ovog dela.
Prikazao je svoja osnovna estetička shvatanja i merila za vrednovanje lirske pesme. Antologija je široko prihvaćena od strane čitalačke publike, a samim tim doživela je mnoga izdanja.
Bogdan Popović je umro 1944. godine, u 82. godini. Pisac Branko Lazarević je napisao esej „Bogdan Popović“ kojim se bavi karakterom i ličnosti Bogdana Popovića, analizirajući njegove stavove prema umetnosti, književnosti i životu.
