Jovan Cvijić

Biografija

Jovan Cvijić je srpski geograf i naučnik. Rođen je 11. oktobra 1865. godine u Loznici, a preminuo je 16. januara 1927. godine u Beogradu.

Jovanov otac Todor je bio trgovac poreklom iz Stare Hercegovine. Deda Živko je bio predsednik lozničke skupštine. 1844. godine je učestvovao u katanskoj buni čiji je cilj bio rušenje vlasti kneza Aleksandra Karađorđevića i dovođenje Obrenovića. Pošto je buna ugušena, Živko i drugi „katani“ su kažnjeni šibanjem.

Jovanov pradeda Cvijo je bio vođa hajduka i učestvovao je u Prvom srpskom ustanku. Često je upadao u turska sela, donosio je plen i dovodio je devojke koje su postajale žene srpskih seljaka. 1813. godine se preselio u Loznicu gde je napravio kuću i otvorio dućan.

Majka Marija je bila poreklom iz mesta Korenita koje se nalazi u Mačvanskom okrugu. Jovan je bio treće dete i imao je brata Živka i tri sestre: Soku, Nadu i Milevu. Bio je privrženiji majčinoj porodici koja je više uticala na njegovo obrazovanje. Mnogo je naučio od tetke Petre koja je znala priče Vuka Stefanovića Karadžića i narodne umotvorine, kao i od ujaka Petra kod koga je provodio raspuste.

Osnovnu školu i nižu gimnaziju je završio u rodnom mestu. Nakon toga je pohađao gimnaziju u Šapcu. Bio je najbolji đak i u četvrtom razredu je živeo kod trgovca Miloša Popovića. Nije plaćao stanarinu, a zauzvrat je podučavao njegovu decu. Na taj način je novac od stipendije trošio na knjige.

Školovanje je nastavio u Prvoj beogradskoj gimnaziji u Beogradu. Tu je naučio tri strana jezika: engleski, nemački i francuski. Počeo je da prihvata socijalističke ideje koje je propagirao njegov profesor fizike Ranko Petrović.

Išao je u isti razred sa matematičarem Mihailom Petrovićem Alasom, pesnikom Miloradom Mitrovićem, književnicima Jašom Prodanovićem i Pavlom Popovićem, itd. O tome je napisan roman „Šešir profesora Koste Vujića“, a kasnije je snimljen istoimeni film.

1884. godine je završio gimnaziju i hteo je da studira medicinu u inostranstvu. Pošto loznička opština to nije mogla da finansira, upisao je Veliku školu u Beogradu, prirodno-matematički odsek. Studirao je uporednu geografiju i etnografiju. Čitao je stručnu literaturu na engleskom i nemačkom jeziku, a Gorski vijenac je znao napamet.

1888. godine je diplomirao i zaposlio se kao profesor u Drugoj muškoj beogradskoj gimnaziji. Naredne godine je upisao geologiju i fizičku geografiju na Bečkom univerzitetu.

1893. godine je doktorirao. Odbranio je doktorsku tezu „Das Karstphänomen“ koja je prevedena na mnoge jezike. Zbog tog dela Cvijić se smatra utemeljivačem karstologije, nauke o morfologiji i hidrografiji krasa.

Iste godine se vratio u Beograd i postao je profesor geografije i etnografije na Filozofskom fakultetu Velike škole. Znao je da studente zainteresuje za svoja predavanja i naučni rad. Stoga ne čudi da su njegovi učenici postali naučnici i akademici. Neki od njih su: Atanasije Pejatović, Pavle Vujević, Petar Jovanović, Borivoje Ž. Milojević i Vojislav S. Radovanović.

1984. godine je osnovao Geografski zavod Filozofskog fakulteta čiji je upravnik bio do smrti.

Od 1896. – 1898. godine Cvijić je mnogo putovao po Bugarskoj, Makedoniji, Bosni i Hercegovini. On je prvi u Srbiji počeo da se bavi antropogeografijom i smatra se osnivačem antropogeografsko-etnološke škole. Verovao je da klima i reljef utiču na građu čoveka i tvrdio je da je čovek ekosenzibilno biće.

Takođe je u ovom periodu proučavao tragove ledenog doba na Balkanskom poluostrvu. Njih je prvo primetio na bugarskoj planini Rili, a zatim na planinama u Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini. Obilazio je nepristupačne predele izlažući se brojnim opasnostima i beležio je sve što je video.

Neki naučnici su istakli da je Jovan Cvijić priznao Makedonski narod kao naciju, dok su drugi tvrdili da ih je smatrao južnim Srbima. Govorio je da je bitno da Srbija ima izlaz na Jadransko more i branio je njene interese u vezi aneksije BiH.

1900. godine je postao redovni član Srpske kraljevske akademije (današnje SANU), a od 1921. godine je bio njen predsednik.

1901. godine je izabran za profesora na Karlovom univerzitetu u Pragu, ali naučnik je želeo da ostane u svojoj otadžbini i da njoj služi.

U oktobru 1905. godine je postao redovni profesor na Univerzitetu u Beogradu.

1906. godine je izabran za rektora Beogradskog univerziteta.

1910. godine je osnovao Srpsko geografsko društvo koje je u početku imalo oko 70 članova, a 2000. godine oko 120 članova.

1912. godine je pokrenuo časopis pod nazivom „Glasnik Srpskog geografskog društva“.

1915. godine je bio sa srpskom vojskom na solunskom frontu. Poslat je u Švajcarsku gde je zastupao interese svoje domovine i skupljao je materijalnu pomoć.

1919. godine je prisustvovao Mirovnoj konferenciji u Parizu pa su, na osnovu njegovih istraživanja i uticaja Mihajla Pupina, određene granice Kraljevine SHS. Za ovu priliku je napisao memorandum „Severna granica Južnih Slovena“.

Iste godine je, po drugi put, postao rektor Beogradskog univerziteta. Imao je veliku ulogu u reformi školstva i zalagao se da se otvore sledeći fakulteti: Medicinski, Poljoprivredni i Bogoslovni u Beogradu, Filozofski u Skoplju i Pravni u Subotici. Smatrao je da gimnazija treba da traje sedam, a ne osam godina.

1920. godine naučnik se razboleo i dugo se lečio u Karlovim Varima.

1924. godine je na Sorboni održao predavanja o kraškim pojavama na Balkanskom poluostrvu. Organizovao je Prvi kongres slovenskih geografa u Pragu i izabran je za počasnog predsednika.

16. januara 1927. godine je preminuo i sahranjen je na Novom groblju u Beogradu.

Dela Jovana Cvijića

Najviše je proučavao krševite predele u istočnoj Srbiji. Istraživao je strukturu i podelu planina na Balkanskom poluostrvu pa se smatra prvim južnoslovenskim geotektoničarem. Takođe se bavio geomorfologijom, etnografijom, antropologijom i istorijom.

Oko trideset godina je proučavao Srbiju i Balkansko poluostrvo. Pošto je svake godine išao na ekspedicije po Balkanu, napisao je veliki broj naučnih radova. Njihovi nazivi su:

• „Ka poznavanju krša istočne Srbije“, (1889.);
• „Geografska ispitivanja u oblasti Kučaja“ i „Geološki anali Balkanskog poluostrva“ (1893.);
• „Das Karstphänomen“ (1893.);
• „Karst“ (1895.);
• „Pećine i podzemna hidrografija u istočnoj Srbiji“ (1895.);
• „Izvori, tresave i vodopadi u istočnoj Srbiji“ (1896.);
• „Tragovi starih glečera na Rili“ (1897.);
• „Glacijalne i morfološke studije o planinama Bosne, Hercegovine i Crne Gore“ (1899.);
• „Karsna polja zapadne Bosne i Hercegovine“ (1900.);
• „Struktura i podela planina Balkanskog poluostrva“ (1902.);
• „Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva“ (1902.);
• „Novi rezultati o glacijalnoj eposi Balkanskog poluostrva“ (1903.);
• „Balkanska, alpijska i karpatska glacijacija“ (1903.);
• „Nekolika posmatranja o etnografiji makedonskih Slovena“ (1906.);
• „Osnove za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije“ (1906. – 1911.);
• „Jezerska plastika Šumadije“ (1909.);
• „L’anexion de la Bosnie et la question Serbe“ (1909.);
• „Ledeno doba u Prokletijama i okolnim planinama“ (1913.);
• „Mouvements metanastasiques dans la Peninsule Balkanique“ (1917.);
• „Hydrographie souterraine et évolution morphologique du Karst“ (1918.);
• „La Peninsule Balkanique“ (1918.);
• „Đerdapske terase“ (1922.);
• „Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje“ (1922.);
• „Metanastazička kretanja, njihov uzrok i posledice“ (1922.);
• „Geomorfologija“ (1924.; 1926.);
• „Seobe i etnički procesi u našem narodu“ (1927.);

Priznanja

Jovan Cvijić je bio:

• počasni doktor Sorbone i Karlovog univerziteta u Pragu;
• počasni član Matice srpske u Novom Sadu;
• dopisni član: Akademije nauka Sovjetskog Saveza, Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu, Italijanske akademije nauka i umetnosti u Rimu, Učenog društva Parnasos, itd.;
• dopisni član mnogih svetskih geografskih društava.

Odlikovan je engleskim, američkim i francuskim medaljama za naučne radove.

Po ovom velikom naučniku se zove jedna medalja, a od 17. septembra 2004. godine, njegov lik se nalazi na novčanici od 500 dinara.

Jedan od vrhova na planini Rudnik je Cvijićev vrh čija je visina 1132 m.

Porodična kuća Jovana Cvijića je pretvorena u Memorijalni muzej koji je od 1963. godine spomenik kulture. O njegovom životu i radu je pisao geograf Milorad Vasovič u knjizi „Jovan Cvijić – naučnik, javni radnik, državnik“.

U Beogradu se nalazi geografski institut „Jovan Cvijić“. U Srbiji nekoliko osnovnih škola i ulica nose njegovo ime.

Privatni život

Bio je oženjen Ljubicom Cvijić. Nisu imali decu.

Citati:

• „Gimnazija formira inteligenciju i karakter, možda više, snažnije, i u nekim pravcima dublje, nego univerzitet; ona je od velikog uticaja na duh i moralnu vrednost budućih intelektualnih naraštaja. Pored univerziteta, od nje najviše zavisi kakva će se moralna i duhovna atmosfera razviti u državi, kakav će tim dobiti njena civilizacija, i naposletku da li će se usporavati ili ometati razvijanje velikih ličnosti, u kojima se do najvećeg stepena izražavaju osobine jednog naroda.“
• „Dušane, ja i noću dok sanjam sakupljam kamenje!“ (prijatelju Dušanu Stojićeviću);
• „Niko ne može kao majka da izazove vrline i razvije samopouzdanje kod svoga sina. Bezbrojne me veze i sad vezuju sa majkom, koje više osećam nego što ih mogu izraziti. Od nje sam dobio težnju za boljim i istinitim, i poznatu patrijarhalnu pristojnost. Ona me je inspirisala dubokim iako neodređenim težnjama za najvišim idealima.“
• „Dinarski su ljudi živog duha i tanane inteligencije. Obdareni živom i raznovrsnom osećajnošću, oni se često povode za svojom maštom, koja je vrlo živa i bogata, kao i za prvim impulsom oduševljenja i srdžbe. U svojim se akcijama obično inspirišu pobudama moralne i duhovne vrste; materijalni interesi imaju samo ulogu drugoga reda. Da bi se izazvala najveća suma njihove snage, treba dirnuti u njihovu osećajnost, osetljivost, u njihov individualni i nacionalni ponos; treba istaći pitanje časti ili ideal pravde ili slobode. To su glavni uzroci strasti koji pokreću dinarske ljude kao i uzroci sukoba koji se među njima javljaju; otuda proizilazi srećan ili nesrećan tok njihova života, mnogo više nego što potiče od sebičnosti ili od lakomosti. Sa ovim se inspiracijama mešaju rasni instikt, instikt za životom i za razvijanjem, instikt da se izvojuje svoje mesto u svetu i da se da svoja puna mera, instikt čija je snaga ogromna. Dinarski čovek ne veruje, da ima teškoća koje ne bi mogao savladati. Njegova je vera nepomućena, pouzdanje bezgranično.“