Ilija Bašičević Bosilj

Biografija

Ilija Bašičević Bosilj je bio je srpski slikar i svetski klasik marginalne umetnosti. Rođen je 18. Jula 1895. godine u Šidu, a gde je i umro 14. maja 1972. godine.

Život umetnika

Ilija Bašičević Bosilj je rođen kao deveto dete u jednoj seoskoj porodici u Šidu koji je tada bio deo Austrougarske Monarhije. Roditelji Ilije Bosilja bili su seljaci koji su obrađivali zemlju, pa je on dobio samo četiri godine osnovne škole, pre nego što je krenuo da obrađuje zemlju i održava farmu sa svojom porodicom.

Tokom Prvog i Drugog svetskog rata napustio je svoju zemlju kako bi izbegao odlazak na ratište. Kolektivnoj privredi se stalno odupirao, pa  shodno tome bio je osuđen na sumnjive optužbe od strane političke policije koja ga je 1942. godine osudila na smrt.

Ilija Bosilj napušta zemlju sa svoja dva sina i odlazi u Beč, a tamo se razboleo od tuberkuloze. Nakon završenih sukoba, Bosilj se iz Beča vratio kući u Šid. Kako je tamo važio za bogatog seljaka, imao je problema sa komunističkom vlašću jer im je predstavljao opasnost. Vlast ga je stalno zatvarala i proganjala.

Ilija Bašičević Bosilj počeo je da se bavi slikarstvom 1957., kada je imao šezdeset i dve godine. U to vreme tadašnja vlast mu je oduzela zemlju, a on je imao dosta vremena koje je trebalo popuniti, te utehu pronalazi u slikarstvu, u društvu studenata svoji sinova Dimitrija i Vojina i čitajući knjige iz lične biblioteke.

Ilijin skriveni talenat isplivao je kada ga je stariji sin Dimitrije, inače istoričar umetnosti, upoznao sa naivnom umetnošću. Tada nastaje prva Ilijina slika pod nazivom „kućni sveci Kuzman i Damjan“.

U samom početku Ilija Bosilj radi crteže i gvaševe, da bi nakon toga počeo da slika uljem na svim materijalima kojih bi se dotakao (drvo, platno, lesonit, karton, staklo, sekurit i sl.).

Prvi put izlaže 1962., a prvu samostalnu izložbu Ilija imao je 1963. godine u beogradskoj galeriji. Bio je kontroverzna ličnost koja zbog političkog stava uzima prezime Bosilj kao pseudonim za projekcije.

Bosiljev rad od šezdesetih do osamdesetih godina često je bio prikazivan u Beogradu i Zagrebu, kao i u svetskim metropolama Amsterdam, Bazel, Bukurešt, Dortmund, Dizeldorf, Minhen, Pariz, Roterdam…

Njegov rad može se svrstati u nekoliko tematskih celina, a najbrojnije su mu slike biblijskih motiva, motiva inspirisanih epovima, legendama i mitovima.

Prikazao je u ciklusu slika „Ilijada“ aluzije na realni svet, potom je radio ciklus iz životinjskog sveta, a na kraju je radio slike vezane za leteća astrološka bića. Njegove slike bile su izložene širom Zapadne Evrope, kao i u Japanu i južnoj Americi, te se nalaze u mnogim domaćim i internacionalnim muzejima i galerijama koje skupljaju dela naivne umetnosti.

Kolekciju svojih slika, tačnije dvesta osamdeset i osam, i oko pedeset slika naivnih umetnika, poklonio je svom rodnom gradu Šidu 1970. godine i motivisao ih da naprave Muzej naivne umetnosti.

Drama Bosilj

Ilijin sin Dimitrije Bašičević bio je likovni kritičar koji se uključio u pokret „naivne umetnosti“ i proučavao je naivne umetnike, odbacujući modernizam.

Dimitrije u početku nije odobravao očev rad, jer nije bio tako precizan kao slike naivaca.

Prve radove svoga oca Dimitrije je spalio i uništio, te je bio zgrožen očevom namerom i činjenicom da se bavi slikanjem. Pokušao je da ga demotiviše pod svaku cenu, jer je naslućivao nevolje koje bi mogle da nastupe zbog očevog načina slikanja.

Bosiljevo slikarstvo je delimično naivno slikarstvo, a delimično brut umetnost koja je većim delom rađena u tehnici ulje na platnu. Bavio se religijom i narodnim legendama, te dvoglavim i dvoličnim stvorenjima.  Razlike između tradicionalnog seljačkog, naivnog stila i Bosiljevog rada, razlikuje se u tome što je umetnik stvorio ravan dvodimenzionalni svet koji su naseljavali ljudi, demoni, životinje, vanzemaljska bića.

„Drama Bosilj“ nastaje tokom šezdesetih godina, a tokom 1964. i 1965. godine doživljava i svoj vrhunac, a trajala je sve do 1971. godine. Drama se odvija po raznim zagrebačkim i beogradskim novinama koja je poprimila razmere jednog od ogavnih kulturnih skandala u jugoslovenskoj istoriji.

Priču o Bosiljevim slikama je poveo umetnik Krsto Hegedušić, kada je dao izjavu u beogradskoj Ekspres politici, komentarišući: „Sumnjam da je Bosilj autor“, da bi se brzo proširila priča sramoteći oca i sina.

Slike Ilije Bosilja više su ličile na dela savremenih akademski umetnika nego na slike seljačkog, primitivnog tj. naivnog stila.

Komisija Prosvetnog-kulturnog veća grada Zagreba pozvala je Iliju Bosilja Bašičević da slika pred stručnom komisijom, kako bi se dokazala autentičnost njegovih dela i autentičnost stvaralačkog čina.

18. maja 1965. godine sramni događaj dokazivanja autorskog rada Bosilja desio se u stanu njegovog sina Dimitrija Bašičević, u ulici Freuderichovoj 3/1. Iako su se članovi komisije ogradili od ovakvog načina proveravanja autentičnosti rada u oblasti slikarstva, odazvali su se pozivu da bi se rešila ovakva neugodna situacija.

Članovi komisije bili su Matko Meštrović, Radoslav Putar, Zdenk Munk i Vjesnoslav Rihter. Velika imena hrvatske kulture jednoglasno su zaključila da je slike zaista, stvarno i nesumnjivo slikao Ilija Bosilj Bašičević.

Na taj način kultura je sudila samoj sebi, a ne umetniku Iliji Bosilju, koji je podneo tužbu protiv svih koji su ga optuživali. Agonija se nastavila, te je genijalni umetnik tražeći pravdu, morao je da trpi posledice.

Njegovog sina Dimitrija čekalo je niz poniženja i blaćenja, da je on autor Bosiljevih slika i bio je primoran da napusti svoje radno mesto u Galeriji primitivne umetnosti, jer su ga kolege iz profesije odbili zaštiti.

Upravo zbog Ilije Bosilja, Dimitrije Bašičević preusmerio je svoju profesionalnu karijeru i pomerio je svoje profesionalne interese, kao i način delovanja na umetničkoj sceni, te u to vreme je nastao Mangelos. Mangelos je umetnički alter ego, te jedan od najznačajnijih umetničkih imena hrvatske avangarde, čije radove nakon umetnikove smrti otkupio najpoznatiji muzej za savremenu umetnost MoMA u Njujorku.

O Mangelosu na zagrebačkoj kulturnoj sceni se jako malo pričalo, ali da nije bilo sramoćenja Ilije i Dimitrija, Mangelos ne bi ni postojao. Dimitrije se umetnošću počeo baviti isto kao i njegov otac, jednom su oduzeli zemlju, a drugom profesiju. Razlika između seljaka i istoričara umetnosti uopšte nije bila velika, jer su i jedan i drugi bili pravi umetnici u klasičnom smislu te reči.

Ilija Bosilj je za razliku od  naivaca, nije težio preslikavanju realnosti. Njegovi likovi su stilizovani, koji podsećaju na dečije i pećinske crteže, ali i na antropološke i etnološke studije.

Pored nadarenosti za slikanje Ilija Bosilj imao je i neočekivani koloristički dar.

Iako nije bilo nikakvog opravdanja za postupanje zagrebačke kulturne elite za sramnu osudu Ilije i njegovog sina, zaista je bilo šokantno da je takve radove naslikao čovek sa četiri razreda osnovne škole. Rečeno je da naivni slikari moraju da se razlikuju od akademskih slikara, a posebno od umetnika koji nisu sa sela, a takva pravila narušavale su slike Ilije Bosilja. Bilo je lakše  reći da Ilija nije naslikao svoje slike, nego priznati ga kao umetnika.

U današnje vreme,  iako se smatralo da on nije naslikao svoje slike, čak i nakon dokazivanja autentičnosti svojih dela, Ilija Bosilj nije likvidiran kao umetnička činjenica u Hrvatskoj. Uverenje o potvrdi autentičnosti svojih dela dobio je u Zagrebu, ali svoja dela je ostavio rodnom gradu Šidu, te se danas smatra srpskim umetnikom.

Šid je u umetnikovu čast napravio muzej „Ilijanum“ koji je otvoren 1970. godine pod inicijativom Ilije Bosilja kao svojevrsni legat. Muzej sadrži trista trideset i osam dela (386 slika i 2 skulpture od drveta).

Ilija Bosilj Bašičević stvarao je u vreme procvata naivne umetnosti, mnoga stručna javnost smatra da umetnik ne pripada tom pravcu, nego, posebno u današnje vreme Ilija Bosilj svrstava se u grupu samoukih slikara, Art Brut umetnika.

17. januara 2006. godine otvorena je samostalna izložba Ilije Bosilja Bašičević u galeriji St. Etijen, koja se bavi samoukim slikarima, u Njujorku. Galerija  je napravila izložbu u trajanju od tri meseca, koju je morala da produži zbog velike zainteresovanosti kulturne elite.

Iste godine Ilija Bosilj izlagan je sa velikanima svetske umetnosti kao što je Pikaso, Šagal, Kle, Kandinski i Šile.

2007. godine magazin pod nazivom „Sirova vizija“ (Raw vision) predstavio Iliju Bosilja Bašičević među pedeset najboljih Autsajder umetnika u svetu.

Reference