Sava Stojkov

Kratke informacije

Ime i prezimeSava Stojkov
Datum rođenja29. mart 1925.
Mesto rođenjaSombor
Datum smrti20. avgust 2014.
Mesto smrtiSombor
DržavaSrbija
ZanimanjeSlikar

Biografija

Sava Stojkov je bio srpski slikar naive, portretista i pejzažista, iz Sombora. Dobitnik je brojnih nagrada i priznanja za doprinos likovnoj umetnosti u zemlji i inostranstvu. Iza njega je ostalo oko dvadeset tri hiljade (23 000) slika. Rođen je 29. marta 1925. godine, a umro, posle kraće i teške bolesti, 20. avgusta 2014. godine u Somboru.

Detinjstvo i školovanje

Rođen u okolini Sombora u siromašnoj seljačkoj, paorskoj, porodici, detinjstvo je proveo u zemljanoj kući od naboja. Od oca Vladimira Stojkova i majke Milice (djevojački Karalić[1]), Sava sa svakodnevnim poslovima pomaganja u poljoprivrednim poslovima nije pomišljao na umetnost.

Ipak, deda Sima, vešt u rezbarenju i crtanju, poklonio je svom unuku olovku kojom je Sava u zimskim mesecima vežbao crtanje portretišući voljenog dedu. Nakon prvih pohvala za dočaravanje sveta na papiru, Sava je tako nastavio i kao učenik u Građanskoj školi u Somboru. Uz nastavnika crtanja, Ivana Maslova koji ga je učio i bodrio pohvalama, već sa trinaest godina napravio je izložbu svojih radova u učionici trećeg razreda Građanske škole. Ali Savi je na pameti tada više bila „najvažnija sporedna stvar na svetu“ odnosno lopta i fudbal.

S obzirom da je u to vrijeme likovna i uopšte umetnost bila privilegija bogatijeg sloja društva, za malog Stojkova lopta i fudbalski teren FK „Radničkog“ u Somboru su bili mnogo bliži.

Tu se pokazao kao izuzetan talenat pa su ga čak zapazili i iz FK „Zvezda“ i ponudili mu 1940. godine da uđe u podmladak ovog kluba u Beogradu.

Tada se desilo nešto što je promenilo njegov život i okrenulo ga na potpuno drugi pravac, na životni put slikarstva. Naime, odlaskom u FK „Zvezdu“ Stojkovu bi bila ukinuta gradska somborska školska stipendija.

Siromašnom učeniku željnom boljeg života ovo nije bila prihvatljivo pa je ostao u Somboru. Uz to, u godini početka rata na bivšem Jugoslovenskom prostoru 1941. godine, od bogatijeg prijatelja dobio je poklon: dugo sanjani slikarski pribor. Prvi rad je bio akvarel, portred deda Sime.

Učenje slikarskog „zanata“

Kao devetnaestogodišnjak 1944. godine mobilisan je u Dvanaestu vojvođansku brigadu. Tu je pravio portrete vojnih starešina i time se pročuo sa svojim likovnim talentom. U 51. diviziju je premešten sa zadatkom da crta, portretiše i tako beleži to ratno vreme.

Po završetku rata, 1945. godine sa pedeset likovnih radova napravio je svoju prvu samostalnu izlošbu u Osijeku. Mladog umetnika i njegove radove upoznao je akademski slikar Branko Šotra koji je pomogao da vojni rok Stojkov odsluži u Beogradu.

Savi je ovo bila prilika za umjetničko usavršavanje pa je 1946. redovno pohađao časove na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu. Upoznao je i druga poznata imena likovne umetnosti tog vremena kao što su Ivan Radović, Antun Huter i Đorđe Andrejević Kun.

Svoj potencijal mladi umetnik je „brusio“ u slikarskim ateljeima Kuna i Hutera[2]. Naredne godine, Stojkov se pokazao kao najbolji na prijemnom ispitu za Akademiju likovnih umetnosti ali bez dobijene stipendije, Sava se vratio u rodni Sombor.

Veliki uticaj na Stojkova je imala svetska popularizacija naivne umetnosti jugoslovenskih stvaralaca. Od ranih šezdesetih delovalo je nekoliko skupina umetnika koji su njegovali ovaj pravac. Stojkov je prihvatio nasleđe Hlebinske škole, Kovačice i Oparića, ali uvek uz prepoznatljivost svog stila. Sazrevajući kao umetnik, sa vlastitim pravilima izražavanja, od kraja 70-thih neguje svoj jedinstveni stil.

Zasnivanje porodice i zaposlenje

Iako odustao od zamisli da bude akademski slikar, nastavio je da slika i da se samostalno usavršava. Upoznaje svoju buduću suprugu Barbaru Goretić i sa njom zasniva.

Ubrzo je postao otac, jer mu se 4. februara 1951. godine rodio sin Dragan[3], akademski slikar, a zatim i Milan[4] 22. januara 1955. godine, arhitekta sa slikarskom sklonošću. Sava Stojkov ima četiri unuke: Kristinu, Aleksandru, Katarinu i Sanju.

Prvi posao je dobio u preduzeću „Ekran“ kao izlog aranžer i dekorater što je bio po struci. Sava je svoj talenat koristio slikajući filmske reklamne panoe.

Somborce su sa Savinih panoa preko glavne ulice gledale poznate holivudske zvezde ali i domaći glumci protagonisti filmova koji su se u to vreme prikazivali.

Sava je pričao kako mu je bilo teško dočarati izraz lica Grejs Keli, ali više od trideset godina kasnije, nakon izložbe u Parizu, princ Renije mu je prišao oduševljen i naručio portret svoje supruge. Na žalost, 1985. godina bila je kobna za omiljenu princezu, jer je Stojkov put u Monako, planiran te godine, bio otkazan nakon što su mu javili da je Grejs Keli tragično stradala u automobilskoj nesreći.

Portreti i pejzaži

Dvije teme preovladavaju u njegovim radovim, a to su portreti i priroda odnosno pejzaži. Divio se Rembrantu i proučavao njegov rad kako bi što verno prikazao ona tanana ljudska osećanja koja samo najveći slikari mogu da uhvate i sačuvaju u svojim delima.

Uradio je preko 2 500 portreta. Portretisao je seljake u poslu, članove porodice, ali i razne domaće i strane poznate osobe kao što su: Miroslav Antić, Vuk Stefanović Karadžić, Nikola Tesla, Miloš Hadžić, Novak Đoković, ruski Patrijarh Aleksej II, Ivo Andrić, Desanka Maksimović, Slobodan Selenić, Fransoa Miteran, Josip Broz Tito…

Portret Njegove svetosti Patrijarha Pavla 11. decembra 2002. godine darovan je u Patrijaršiji u Beogradu lično Patrijarhu. Slika je urađena prema fotografijama jer sam Patrijarh Pavle, zbog brojnih obaveza, nije mogao lično da dođe u atelje. Nakon što je pregledao svoj portret, Patrijarh Pavle je spontano, prekršivši protokol što se veoma retko dešavalo, zahvalio Savi i izljubio ga rekavši da ni jedna Patrijarhova slika i portret do sada ne prikazuje toliku brigu i strepnju za srpski narod.

Oprobao se uspešno u stvaranju akvarela, grafika i ulja na platnu, staklu i lesonitu. Ne samo različitim tehnikama nego i pravcima, od naive do realizma, Sava Stojkov je svojstveno njemu, uvek dočaravao unutrašnju lepotu viđenog.

Tako pejzaži i priroda koju slika imaju često određenu fotografsku realnost, ali sa druge strane svaka slika nosi jednu romantičarsku zanesenost čak i dok slika zapuštene salaše, zemljane kućerke, težak život siromašnih poljoprivrednika.

Izložbe, nagrade i ostavština

Njegova dela su bila na izložbama po celom svetu preko 500 puta samostalno, i još oko 600 grupnih izložbi[5].

Nakon već pomenute prve samostalne izložbe u Osijeku 1945. godine, slike Save Stojkova domaća publika je mogla videti na izložbama u Novom Sadu, Beogradu, Svetozarevu, Somboru, Ohridu, Budvi, Nišu, Dubrovniku, Bačkoj Topoli, Subotici, Zaječaru, Zrenjaninu, Vranju i drugim mestima. Njegove samostalne izložbe portreta i pejzaža proputovale su svet kroz: Geteborg, Cirih, Ženevu, Bazel, Lozanu, Rim, San Remo, Dizeldorf, Dalas, Amsterdam, Helsinki, Frankfurt, Dalas, Čikago, atakođe zapažene i pohvaljene postavke su održane 1982. u Parizu, 1983. u Londonu, 1989. u Seulu, 1990. godine u Tokiju.

Sa gradom Soborom potpisan je 2004. godine Ugovor o legatu za Galeriju „Stojkov“.  Ovim je je precizirano da Sava Stojkov poklanja gradu 700 dela (ulja, grafika, akvarela i crteža), a njegov sin Dragan 100 ulja na platnu, isto toliko crteža i akvarela. Galerija je planirana na dva sprata u zgradi „Grašalkovićeva palata“, ali s obzirom na loše stanje zgrade, ovaj Ugovor nije ispoštovan.

Na 85. rođendan 2010. godine u zdanju prve Srpske učiteljske škole tzv. „Preparandije“ postavljena je stalna retrospektivna izložba radova ovog samoukog majstora naive. Sava Stepanov, likovni kritičar iz Novog Sada autor je postavke 72 ulja (na staklu, platnu i lesonitu) na prostoru od 250 m2 „Preparandije“ u Somboru. Ovo je bila najobuhvatnija retrospektiva Stojkova iz svih perioda bavljenja slikarstvom, različitim tehnikama, ogledajući se u različitim pravcima i temama.

Na spratu ove zgrade nalazio se i atelje poznatog slikara. Zgrada Preparandije je u to vreme bila skoro deset godina u pravnom sporu, i u julu 2016. godine Agencija za restituciju Republike Srbije ovo zdanje vratila je Srpskoj pravoslavnoj Crkvi. Slike su iseljene, a oktobra 2019. godine je rečeno da će Galerija Stojkov biti smještena u Grašalkovićevoj palati nakon što se završi obnova te zgrade[6].

U Beogradu je 2012. godine u galeriji Art exclusive, na adresi Sredačka ulica 10A, pri udruženju umjetnika „Beli anđeo“, otvorena „Galerija-legat Save Stojkova“ sa preko 70 umetničkih slika prepoznatljivog kolorita i tema kojima Stojkov i danas pleni pažnju publike.

Za svoj rad i stvaralaštvo u likovnoj umjetnosti dobio je četrdesetak[7] nagrada i priznanja[8]:

  • godine u Novom Sadu, dobio je Prvu nagradu Pokrajine Vojvodine na izložbi slikara amatera
  • godine u San Remu osvojio je prvu nagradu i Srebrni kup na međunarodnoj izložbi naivne umjetnosti
  • godine u Pjaćenci dobio je otkupnu nagradu „Prijatelja umjetnosti Pjaćence“
  • godine dobio je Diplomu „9. Međunarodne nagrade Verone“
  • godine u Milanu, dobio je Veliku nagrada IV Bijenala što se smatra jednom od značajnijih nagrada slikarstva
  • godine u Svetozarevu je nagrađen Prvom nagradom publike na Jugoslovenskom bijenalu samoukih likovnih umjetnika
  • godine dobio je u Svetozarevu nagradu za životno djelo Muzeja naivne umjetnosti
  • godine u rodnom Somboru dobio je gradsku Oktobarsku nagradu
  • godine u Pragu, primio je Masarikovu nagradu Akademije umjetnosti u Pragu
  • godine Srpska pravoslavna Crkva mu je dodelila Orden Svetog Save III stepena
  • godine dodjeljena mu je nagrada Vukove zadužbine za umetnost i nauku za izložbu održanu u aprilu iste godine u novosadskom Muzeju Vojvodine[9]

Reference

[1] https://www.novosti.rs/dodatni_sadrzaj/clanci.119.html:277127-Nesu273eni-half

[2] http://www.politika.co.rs/sr/clanak/302794/Kultura/Preminuo-slikar-Sava-Stojkov#!

[3] https://galerijaslika.rs/dragan-stojkov/

[4] https://arhiva.vesti-online.com/Scena/Kultura/362473/Milan-Stojkov-Otac-me-najvise-kritikuje

[5] https://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:506558-Zivot-kao-neprekidno-slikanje

[6] https://www.rtv.rs/sr_lat/vojvodina/backa/obnova-grasalkoviceve-palate-u-somboru_1098836.html

[7] https://www.ravnoplov.rs/melemne-slike-save-stojkova/

[8] Grupo VirtuArt: https://archive.is/tA3ck

[9] https://www.blic.rs/kultura/vesti/snezani-samardziji-i-savi-stojkovu-vukove-nagrade/cce567m