Matija Nenadović

Biografija

Prota Matija Nenadović (Prota Mateja Nenadović) je bio srpski vojvoda, diplomata i pisac. Rođen je u Brankovini 26. februara 1777. godine, a umro je 29. novembra 1854. godine u Valjevu.

Prota Matija je višeznačna ličnost za istoriju srpskih ustanaka. Bio je jedan od rijetkih, u to vrijeme, pismenih ljudi u Srbiji. Njegov rad je značajan kroz više aspekata, i to: rad kao vođe ustanaka, rad kao diplomate i rad kao prvog predsjednika Sovjeta.

Djetinjstvo i mladost

Otac prote Matije Nenadovića zvao se Aleksa i bio je knez, a majka se zvala Jovana, rođena Đelmašević, porijeklom iz Gvozdenovića.

Fundamentalno obrazovanje, čitanje i pisanje naučio je u rodnom mjestu, kod sveštenika Stanoja. Dalje školovanje nastavio je u Sremu. Sveštenik je postao dana 06. juna 1793., a dvije godine kasnije postao je prota.

Mjesta Jasenicu, Zabrdicu i Popučke dobio je za svoju parohiju. Odmah na početku svešteničkog poziva, uvodio je red u crkvene obrede.

Njegovog oca Aleksu je u sječi kneževa pogubio Mehmed-aga Fočić, čime je izazvan Prvi srpski ustanak.

Godine 1804. sa velikim entuzijazmom je radio na pokretanju ustanka, kao nasljednik svoga oca, a sve sa stricem Jakovom. Iste godine, kada je ustanak počeo, bio je jedan od čelnih ljudi ustanka. Borbe su se vodile oko Šapca i Valjeva. Naredne godine uspio je da osvoji Užice, Karanovac i Smederevo.

Po ugledu na svog sposobnog oca, rano je stekao iskustvo pregovaranja i diplomatskog rada. Pregovori sa sarajevskim Srbima oko zajedničkog ustanka Srbije i Bosne protiv Turaka događali su se 1803. godine.

U Rusiju je krenuo u septembru 1804. godine kako bi od ruskog cara molio pomoć u zaštiti srpskog naroda. Na to putovanje išao je zajedno sa Petrom Novakovićem Čardaklijom, Božidarom Grujovićem i Jovanom Protićem. U Sankt Peterburg stigli su mjesec dana poslije. Pregovori su uspješno okončani, sa obećanjem pružanja podrške pobunjenim Srbima, kao i dobijena materijalna sredstva.

Citat iz „Memoara“ prote Matije Nenadovića pred diplomatsku misiju u Rusiji: „Ovako se navezao Kolumb sa svojom družinom na sinje more, da nađe Ameriku i upozna je sa Evropom; a mi se Navozimo danas na tihi Dunav da nađemo Rusiju za koju ništa ne znamo gdje je, no samo što smo u pesni čuli da je ima, i sa Srbiju upoznamo sa Rusijom“.

U periodu od 1805. do 1807. godine bio je prvi predsjednik Praviteljstvujuščeg sovjeta. O prvom zasjedanju Praviteljstvujuščeg sovjeta u manastiru Voljavča, prota Matija je rekao: „Nađemo jednoga seljaka, te nam otesa i načini od lipovine astal i dvije klupe; namjestimo u jednu sobicu; prostremo jednu maramu na astal, metnemo sveto evanđelije i manastirski krst, i oko toga činimo zasjedanje“.

U Beč je otišao 1806. godine, zajedno sa Božom Grujovićem i Milošem Uroševićem, sa ciljem dobijanja dozvole za uvoz hrane i oružja u Srbiju. U Beču nije ostvaren uspjeh kao u pregovorima sa Rusijom, ali je svakako ovo putovanje bilo od pomoći. Iste godine vodili su se učestali pregovori sa Turcima o mogućem sklapanju primirja.

Prota Matija Nenadović je uz pomoć raznih poznanstava na vrijeme obezbjeđivao oružje koje im je bilo potrebno za ustanke. Godine 1806. dogodio se  boj na Mišaru, gdje je Nenadović pokazao sposobnost u borbi protiv Turaka. Sljedeće godine je prota Matija imenovan zapovjednikom zapadne ustaničke vojske, kada je Jakov Nenadović ranjen. Od 1809. godine razmatrala se mogućnost njegove kandidature kao predsjednika Sinoda.

Srednje godine

Prota Matija Nenadović je godine 1810. sa Turcima održavao nekoliko sastanaka sa pokušajima pregovora o miru. Od 1807. do 1811. godine bio je član Praviteljstvujuščeg sovjeta.

Prota Matija je postao valjevski vojvoda 1811. godine. Tada je pod njegovom upravom bilo 34 sela i varošice Palež i Ub.

Od strane Karađorđa je dana 15. juna 1811. postavljen je za glavnog zapovjednika vojske na Drini. Zapovjedništvo je dijelio sa Lukom Lazarevićem. Zajedno su osvojili šabačku, valjevsku, zvorničku i sokolsku nahiju.

U periodu 1812. i 1813. godine prota Matija najviše je živio u Valjevu. Tamo je dana 22. januara 1812. održana skupština narodnih starješina Valjevske nahije sa protom Matijom na čelu. Iste godine bio je prisutan na skupštini u Vraćevšnici.

Protiv Turaka se borio od Loznice do Rače kao zapovjednik, za kog je imenovan 12. juna 1813. godine. U jesen iste godine došao je u Srem i tada se sastao sa Karađorđem u vezi daljih poduhvata za odbranu.

Pregovore u Beču nastavio je kroz pune dvije godine 1814. i 1815., a sve u interesu srpskih ustanaka. Izlagao je probleme na Kongresu vladara velikih evropskih država. Izdejstvovao je povratak izbjeglica iz Austrije u Srbiju i potrebno oružje i municiju.

Kada se vratio u Srbiju nakon pregovora u Beču imenovan je glavnim knezom Valjevske nahije i dobio je članstvo u Narodnoj kancelariji. U to vrijeme sa Ali-pašom je pregovarao o miru.

Godine 1917. zbog optužbi kako je kovao zavjeru protiv kneza Miloša, lišen je dužnosti kneza, ali već naredne godine na tu istu dužnost je ponovo postavljen.

Kasnije godine

U periodu između 1821. do 1824. godine dobio je zabranu miješanja u politička pitanja, pa je u Brankovini provodio vrijeme kao penzioner. Ponovo je postao politički aktivan 1827. godine, kada mu je dodijeljena Posavska kneževina na upravu. Ovu funkciju je vršio do decembra 1831. godine, kada je po drugi put penzionisan.

Kao i prvi put kada je penzionisan, i ovaj put vratio se u Brankovinu. Za to vrijeme, do 1839. godine, u Brankovini je sagradio školu koja je bila potrebna tamošnjem stanovništvu, kao i novu crkvu.

Od 1839. godine politički se ponovo aktivirao, kada je ponovo postavljen u članstvo Sovjeta. Nove optužbe na njegov račun stižu već sljedeće godine i to za urotu protiv kneza Mihaila Obrenovića. Ovaj put, shvativši nepovoljnost svog položaja, emigrirao je u Sankt Peterburg i Carigrad.

Kada se situacija u vezi njega smirila i kada je osjetio da je pravi trenutak, vratio se u svoju zemlju. To je bilo 1841. godine. Ubrzo nakon povratka, zahvaljujući podršci u vladavini kneza Aleksandra Karađorđevića, po drugi put je imenovan za državnog savjetnika. Predvodeći vojsku 1844. godine, uspio je u rušenju Katanske bune, vođene protiv kneza Aleksandra.

Godine 1845. izabran je za počasnog člana Društva srpske slovesnosti. Prota Matija je bio učesnik narodne skupštine u Sremskim Karlovcima 1848. godine. Bio je na čelu u borbama vođenih protiv Mađara.

Narušenog zdravlja 1854. godine, otišao je u Hrvatsku, u banju Topusko, kako bi se oporavio. Umro je iste godine u Valjevu, a sahranjen je u rodnoj Brankovini 01. decembra 1854. godine. Na sahrani je prisustvovalo 60 konjanika, brojni činovnici i sveštenici.

Mnogi slikari naslikali su autentični lik prote Matije, među kojima su Jovan Isajlović (ulje na platnu, 1844. godine), Johan Bes (dvije slike, ulje na platnu, septembar 1846. godine), Anastas Jovanović (tri crteža i dvije litografije, 1850. godine), Uroš Knežević (ulje na platnu, 1852. godine), nepoznati autor (ulje na platnu, 1847. godine).

Milovan Danojlić je opjevao diplomatske pregovore prote Matije Nenadovića sa Bečom i Rusijom. U Valjevu je podignut spomenik proti Matiji, vajara Milomira Jevtića, 1984. godine. Mnoge ulice u raznim gradovima Srbije nose njegovo ime, kao i osnovna škola u Brankovini.

Porodica

Prota Matija se dva puta ženio. Njegov prvi brak bio je sa sestrom Koje Ivanovića, Marijom Ivanović. Sa Marijom je imao desetoro djece. Svih desetoro djece umrlo je u periodu djetinjstva. Sama Marija umrla je 1808. godine.

Drugi put se oženio 1816. godine, sa Jovankom, zvanom Joka. Iz ovog braka imao je petoro djece. Najstarija ćerka Marija rođena je 1817. godine. Udala se za Jeremiju Stanojevića. Umrla je 1908. godine. Njegov sin Svetozar bio je državni činovnik. Sin Aleksandar rođen je u Brankovini 1820. godine, a umro je u Valjevu 1842. godine. Sin Ljubomir bio je književnik, a njegovo peto dijete iz ovog braka, bio je sin Mihailo.

Memoari

Prota Matija Nenadović je tokom svog života pisao „Memoare“. Cilj pisanja „Memoara“ je njegova želja da potomcima ostavi pisani trag o bitnim ljudima i događajima svoga vremena i njegovom učešću u istim. Djelo je napisano na srpskom narodnom jeziku.

Potpuno izdanje „Memoara“ objavljeno je 1867. godine, sa svim pratećim bitnim dokumentima. Srž „Memoara“ odnosi se na život Alekse Nenadovića, sjećanje prote Matije na ustanak i detaljan prikaz njegovog putovanja u Rusiju. Po književnim istoričarima i kritičarima, „Memoari“ su ocijenjeni kao najvažnija proza prve polovine 19. vijeka i kao dragocjen dokument iz tog vremena.