Foto: Javno vlasništvo.Horhe Fransisko Isidoro Luis Borhes Asevedo (šp. Jorge Francisco Isidoro Luis Borges Acevedo), najpoznatiji kao Horhe Luis Borhes je bio argentinski pisac. Rođen je 24. avgusta 1899. godine u Buenos Ajresu, a umro je 14. juna 1986. godine u Ženevi. Smatra se jednim od najuticajnijih književnika 20. vijeka.
Njegova su djela bila od presudne važnosti za hispanoameričku književnost. Ogroman uticaj imao je na brojne pisce, kao i na svjetske književne pravce. Osim proznih djela, pisao je poeziju i književne kritike. Uradio je mnoga djela u žanru latinoameričke fantastike. Redovno je radio na časopisu „Sur“. Godine 1978. dobio je nagradu „Servantes“.
Djetinjstvo i odrastanje
Horhe Luis Borhes je rođen 1899. godini u Argentini, u porodici engleskog, španskog i portugalskog porijekla. Ostalo je zabilježeno da su pojedini članovi njegove porodice odigrali bitnu ulogu u argentinskoj istoriji.
Fundamentalno obrazovanje je stekao od roditelja, koji su ga u početku sami obrazovali u kućnoj varijanti. U kući su posjedovali ogromnu biblioteku, gdje je većina djela pisana na engleskom jeziku. Redovno je čitao knjige iz porodične biblioteke, jer je izvrsno poznavao engleski jezik, za čije je uspješno učenje zasluge nosila njegova baka, Engleskinja. Od malih nogu je formirao svoju intelektualnu i umjetničku ličnost, zahvaljujući predanom radu i urođenoj želji za novim saznanjima.
Sa samo devet godina preveo je djelo Oskara Vajlda (Oscar Wilde) „Srećni princ“. Kada je napunio petnaest godina, sa porodicom se preselio u Pariz. Po preseljenju je najveću pažnju usmjerio prema učenju francuskog jezika. U ovom periodu njegovog života najviše se zainteresovao za filozofiju i značajne književnike 19. vijeka. Maturu je pripremao iz ovih područja.
Kada je počeo Prvi svjetski rat bili su primorani da se presele u Švajcarsku, gdje su živjeli punih pet godina. Iz Švicarske se porodica preselila u Španiju. Upravo se u Španiji Horhe aktivnije posvetio karijeri pisca, tačnije 1923. godine objavom prvih pjesama. Po povratku u rodnu Argentinu pokrenuo je rad časopisa „Proa“ i „Prizma“.
Zrele godine
Borhes je 1927. godine primijetio prve znakove slabljenja vida, što je u narednim godinama sve više dolazilo do izražaja. Potpuno je oslijepio na samom kraju pedesetih godina. Aktivno se zanimao za politiku. U mladosti je bio pristalica nekadašnjeg argentinskog predsjednika Ipolita Irigojena (Hipólito Yrigoyen). Tada je bio u članstvu Komiteta mladih intelektualaca. Kada je Ipolito zbačen sa vlasti od strane vojne hunte, Borhes se uveliko razočarao u politiku, do te mjere, da se određeno vrijeme uopšte nije bavio političkim pitanjima.
Nakon nekog vremena, redovno je pisao političke članke za argentinski magazin „El Ogar“, ne izražavajući pristrasnost nijednoj političkoj struji. Članke je pisao u kritičkom tonu. Na njegovoj kritičkoj meti u prvom planu se našao nacizam. Njegovi politički članci bili su dobro propraćeni, te je za njihovo pisanje dobio brojna priznanja. Osim priznanja, oni su mu donijeli i brojne probleme, onda kada su fašisti preuzeli vlast.
Kada je 1946. godine na vlast došao Huan Domingo Peron (Juan Domingo Peron), Borhes je dobio posao u Buenos Ajresu, na poziciji sanitarnog inspektora za kontrolu životinjskog mesa. Svoje nezadovoljstvo totalitarnim režimom iskazao je podnošenjem ostavke na mjestu sanitarnog inspektora za kratko vrijeme od prijema na ovo radno mjesto. Smatrao je da karijera pisca sa sobom nosi odgovornost borbe protiv ovakve vrste režima.
Cijela njegova porodica je ispaštala zbog pružanja otpora vlasti. Njegova majka i sestra su bile učesnice jednog od mnogobrojnih protesta, nakon čega su uhapšene, a potom je sestri dosuđena zatvorska kazna, a majci kućni pritvor. Borhesova predavanja u ovom periodu odvijala su se pod policijskim nadzorom.
Borhes je bio u članstvu Društva argentinskih pisaca (Sociedad Argentina de Escritores) za čijeg predsjednika je izabran 1950. godine. Na njihovim prvobitnim sastancima tačke dnevnog reda bile su književnog i filozofskog karaktera. Kasnije su se sve više uključivale rasprave o raznim političkim pitanjima. Borhes je bio učesnik ultraizma, vrste književnog pokreta.
Kada je oslijepio, svu brigu o njemu preuzela je njegova majka. Pomagala mu je u karijeri tako što je bila njegova lična sekretarica. Njegova prva supruga zvala se Elsa Miljan (Elsa Millian). Poznavali su se od djetinjstva. Njegovali su prijateljski odnos koji je prerastao u ljubavnu vezu, a sve je rezultiralo brakom 1967. godine.
Po mišljenju mnogih njihovih poznanika i prijatelja, njihov brak je sklopljen na insistiranje njegove majke, kojoj se nametala briga oko brige za njenog slijepog sina, kada nje više ne bude. Ovaj brak nije dugo potrajao. Nakon samo tri godine Borhes se vratio majci. On i njegova majka živjeli su u malenom stanu, sve do majčine smrti.
Jedno vrijeme rad Društva je ukinut i tada je Borhes prihvatio poziciju direktora Nacionalne biblioteke. Godine 1973., nakon što je Huan Peron ponovo izabran za predsjednika, Borhes je podnio ostavku na mjestu dužnosti direktora Nacionalne biblioteke i vratio se aktivnostima u Društvu, koje je u to vrijeme ponovo počelo sa radom. U par navrata se vraćao aktivnom političkom radu, ali svaki put se sve više razočaravao novonastalom situacijom, što ga je iznova navodilo na još jedno u nizu povlačenje iz politike.
U godinama nakon majčine smrti mnogo je putovao. Ulogu njegove lične sekretarice preuzela je Marija Kodama (Maria Kodama). Vjenčali su se 1986. godine. Marija je bila Argentinka japanskog i njemačkog porijekla. Zanimljiva je činjenica da su žene bile bitan oslonac tokom čitavog njegovog života, ali ih je gotovo u potpunosti, lišio svojih dijela. Veoma mali broj njegovih dijela tematizuje ljubav, kao na primjer u pričama „Zahir“, „Alef“ i „Ulrike“
Borhes je bio protivnik marksizma, peronizma i komunizma, te je svoje neslaganje sa istim javno iznosio. Ljudi koji su ga poznavali smatrali su ga liberalistom. Ponekad je izjavljivao da je anarhista. Najveći problem je uviđao u velikom uticaju države na djelovanje pojedinaca. Totalitarne režime je izjednačavao sa tiranijom. Bio je pobornik etičke humanosti. Svoja politička viđenja prikazao je u brojnim esejima. Najpoznatiji njegovi politički eseji su: „Ja Argentinac“ (Yo, Argentino) i „Ja, Jevrejin“ (Yo, Judío).
Posljednja godina i smrt
Borhes je po vjerskom opredjeljenju bio agnostik, pa je pred kraj života izrazio želju da ga sahrane na groblju u Ženevi. Umro je 1986. godine, u svojoj 87. godini života, od posljedica neizlječive bolesti, raka jetre. Nakon njegove smrti, sva prava na njegova djela preuzela je njegova udovica Marija Kodama.
Sahranjen je na groblju u Ženevi, po vlastitoj želji. Godine 2009. stvorena je inicijativa o prenošenju njegovih posmrtnih ostataka na groblje u Buenos Ajresu. Projekat premještanja je propao, zahvaljujući velikoj angažovanosti njegove udovice Marije Kodame.
Karijera pisca
Borhes je najprepoznatljiviji po svojim kratkim pričama, ali nisu zanemarive njegove pjesme, scenariji, eseji i književne kritike. Poezijom je počeo karijeru pisca, a ostao joj je vjeran tokom cijelog života. Njegovao je modernistički stil, a naročito se pronalazio u simbolizmu. Neka je djela stvarao pod uticajem naturalizma.
Krajem pedesetih godina u potpunosti je oslijepio, što je uticalo i na pravac njegovog stvaralaštva. Nerijetko su u njegovim djelima bili prisutni matematički, mitološki i teološki segmenti, pošto se u velikoj mjeri interesovao za nauku.
Prvu zbirku pjesama „Vrućina Buenos Ajresa“ (Fervor de Buenos Aires) objavio je 1923. godine. Pojedine svoje priče Borhes je objavljivao u novinama „Kritika“. Na ovim novinama je radio kao urednik. Djelo „Opšta istorija gadosti“ (Historia universal de la infamia) sadrži neke od tada objavljenih priča.
Po mnogim kritičarima najbolja djela stvarao je na samom početku svoje karijere. Značajni su njegovi doprinosi na polju književne kritike i prevođenja, naročito kada je radio za magazin „El Hogar“. Prevodio je djela sa francuskog, njemačkog i engleskog govornog područja. Između ostalih, prevodio je djela: Virdžinije Vulf (Virginia Woolf), Vilijama Foknera (William Faulkner), Franca Kafke (Franz Kafka), Hermana Hesea (Hermann Hesse), Volta Vitmana (Walt Whitman) i mnogih drugih.
Godine 1939. preživio je tešku nesreću nakon koje je objavio zbirku kratkih priča „Vrt razgranatih staza“ (El jardín de senderos que se bifurcan). Jedna od kratkih priča „Čekanje“ (La espera), koja je objavljena 1950. godine, smatra se njegovim najpoznatijim i najboljim djelom.
U mnogim njegovim djelima prisutan je idealizam, na primjer u kratkoj priči „Preciznost nauke“ (Del rigor en la ciencia) ili u pjesmi „Golem“ (El Golem). Tokom cijelog života je neumorno radio i stvarao. Godine 1967. objavio je djelo „Knjiga izmišljenih stvorenja“ (El libro de los seres imaginarios). Djelo „Brodvijev izvještaj“ (El informe de Brodie) objavio je 1970. godine. Naredne godine objavio je svoje najduže prozno djelo „Kongres“ (El Congreso), dok je četiri godine poslije objavio djelo „Pješčana knjiga“ (El libro de arena).
Citati i mudre misli
- „Neki se ponose knjigama koje su napisali, a ja se ponosim knjigama koje sam pročitao“.
- „Smatram da je jedina moguća osveta zaboravljanje“.
- „Osim čovjeka, sva bića su besmrtna, jer ne znaju za smrt“.
- „Kada čovjek već napuni četrdeset godina, svaka promjena postaje odvratni simbol prolaska vremena“.
- „Mislim da se za jednu ženu ne može reći da je najlepša ili najružnija na svijetu. To zavisi od očiju koje je posmatraju“.
- „Bilo koja sudbina, bez obzira na njenu dužinu i složenost, sastoji se od jednog jedinog trenutka, trenutka u kome čovjek jednom za sva vremena shvati ko je“.
Bibliografija
Priče:
- „Univerzalna istorija beščašća“ (Historia universal de la infamia, 1935. godine)
- „Maštarije“ (Ficciones, 1944. godine)
- „Alef“ (El Aleph (1949. godine)
- „Čekanje“ (La espera, 1950. godine)
- „Knjiga izmišljenih stvorenja“ (El libro de los seres imaginarios, 1967. godine)
- „Brodijev izveštaj“ (El informe de Brodie, 1970. godine)
- „Kongres“ (El Congreso, 1971. godine)
- „Pješčana knjiga“ (El libro de arena, 1975. godine)
- „Sjećanje na Šekspira“ (La memoria de Shakespeare, 1983. godine)
Poezija:
- „Vrućina Buenos Ajresa“ (Fervor de Buenos Aires, 1923. godine)
- „Mjesec prekoputa“ (Luna de enfrente, 1925. godine)
- „Sveska San Martin“ (Cuaderno San Martín, 1929. godine)
- „Drugi, isti“ (El otro, el mismo, 1964. godine)
- „Pohvala sjenke“ (Elogio de la sombra, 1969. godine)
- „Pješčana knjiga“ (El libro de arena, 1975. godine)
- „Istorija noći“ (Historia de la noche, 1977. godine)
- „Šifra“ (La cifra, 1981. godine)
Antologije:
- „Lična antologija“ (Antología personal, 1961. godine)
- „Nova lična antologija“ (Nueva antología personal, 1968. godine)
- „Sanjarenje“ (Libro de sueños, 1976. godine)